ଶିଶୁପାଳ-ବଧ

ଜଗଜ୍ଜାଡ଼୍ୟାପହା ଦେବୀ ମହାଭାବମୟୀ

ଭାରତୀ ! ଆରତି ୧ ଘେନି ଦିଅ ପଦଚ୍ଛାୟା,

(ଯେ ପଦ ପ୍ରସାଦେ ମୂଢ଼ ହୁଏ ମହାଜ୍ଞାନୀ)

ଗାଇବାକୁ ଇଚ୍ଛା ମୋର-ଶିଶୁପାଳ-ବଧ,

କଲି ତେଣୁ ତବ ପଦେ ଅଳି କରେ, ଯଥା

ମାତାର ପଣତ ଧରି ଶିଶୁ ଜଞ୍ଜାଳିୟା,

ମାଗି ସ୍ୱୀୟ ଅଭୀପ୍ସିତ ଦ୍ରବ୍ୟେ, ଦୟାମୟି !

ଦୟା ବହି ଖୋଲିଦିଅ ଭାବ- ପ୍ରସ୍ରବଣ,

ସେ ସଲିଳେ ଫୁଟିଉଠୁ କବିତା-କମଳ,

ଶତ ଶତ, ସଂଗ୍ରହ ତା, ଗୁନ୍ଥି ତହିଁ ହାର,

ଅର୍ପିବି ଉତ୍କଳମାତା ଚାରୁ-ଦର-ଗଳେ । ୨

ଧନ୍ୟ ଦେବି ତୋ ମହିମା ! ଅଚିନ୍ତ୍ୟ, ମହାନ,

ଅବ୍ୟକ୍ତ, ଅଶ୍ରୁତ ପୁଣି ଅଧ୍ୟେୟ, ଅଜ୍ଞେୟ,

କରିବାକୁ ଉପ୍ଲବ୍ଧି ଯାଇ ସେ ମହିମା

ଆଶା-ଦାଣ୍ଡେ ଶିଶୁ ପରି କରେଁ ଧାଁ ଦଉଡ଼ି ।

ଆସି, ଧରି ହାତ ମୋର, କେତେ କେତେ ଥର

ଘେନିଯାଏ ସାଥେ,- ଗୁରୁ ଗୌରବ ପ୍ରକାଶି,

ମୂହୂର୍ତ୍ତେ ଦେଖାଏ ସ୍ୱର୍ଗ, ମର୍ତ୍ତ୍ୟ, ରସାତଳ ।

ମାତି ମୁହିଁ ଆଶା-ମଦେ, ଉଠାଏଁ ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱକୁ

ମନଃ କାଣ୍ଡେ, ବାଜିଣ ସେ ହତାଶା-ଚକ୍ରରେ,

ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ହୋଇ ପଡ଼େ ଚାଣ୍ଡେ ପୂର୍ବସ୍ଥାନେ,

ଅନନ୍ତ ଅନନ୍ତେ ପୁଣି ଯାଏ ସେ ମିଳାଇ ।

ଦୁସ୍ତର ସାଗରେ ସାହା ସିନା ମୋର ଦେବି !

ତୋ କୃପା-ତରଣୀ, ତେଣୁ ବାନ୍ଧିଅଛି ଆଶା-

ତୋହୋଦତ୍ତ ଜ୍ଞାନ-ଫୁଲେ ପୂଜିବି ମା ତୋତେ,

ଗଙ୍ଗାକୁ ପୂଜନ୍ତି ଯଥା ସେହି ଗଙ୍ଗାଜଳେ ।

ରାଜସୂୟ ଯଜ୍ଞ ଅନ୍ତେ ପୌରବ-ଗୌରବ,

ରାଜେନ୍ଦ୍ର-ମୁକୁଟଭାଷା-କୋହିନୂର-ହୀର

ଯୁଧିଷ୍ଠିର ବିଜେ କଲେ ଅମାତ୍ୟ ଗହଣେ

ମୟବିରଚିତ ୩ ଚାରୁ ଭାସ୍କର୍ଯ୍ୟ-ଭାସ୍ୱର

ଭବେ ଅପ୍ରତିମ, ଯଥା କଳ୍ପନା-କଳ୍ପିତ ।

କମନୀୟକାନ୍ତ କାନ୍ଥ ଗଠିତ କାଞ୍ଚନେ,

ଲେଖା ତହିଁ ନାନା ଚିତ୍ର-ଅମର, କିନ୍ନର,

ଯକ୍ଷ, ରକ୍ଷଃ, ନାଗ, ନର, ପଶୁ, ବୃକ୍ଷ, ଲତା,

ବିହଙ୍ଗ, ପତଙ୍ଗ, ଯଥା ଜୀବନ୍ତ ପ୍ରତିମା;

ଗବାକ୍ଷେ, ଅଳିନ୍ଦେ ଦ୍ୱାରେ ଝଟରେ ଝାଲର,

ନୀଳ, ପୀତ, ହରିତାଦି ନାନା ଆଭାମୟ-

ବସନେ ଗଠିତ, ଆହା ! ସେ ଶୋଭା ନିକଟେ

କେଉଁ ଛାର କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ଇନ୍ଦ୍ରଧନୁ ଶୋଭା ।

ଶୋଭେ ଊର୍ଦ୍ଧ୍ୱେ ମନ୍ଦାନିଳେ ସଘନେ ଆନ୍ଦୋଳି

ଅତସୀ-ନୀଳିମା-ନିନ୍ଦୀ-ନୀଳଚନ୍ଦ୍ରାତପ,

ଝୁଲେ ତହିଁ ହୀରା, ନୀଳା, ବୈଦୁର୍ଯ୍ୟ, ମାଣିକ,

ପ୍ରବାଳମୁ କୁତାଆଦି ରତ୍ନ ଥୋପା ଥୋପା,

ରାଜେ ତାରାରାଜି ଯଥା ନୀଳ-ନଭସ୍ତଳେ;

କିମ୍ବା ବିକଶିତ ଯଥା ସରେ ନାନାଫୁଲ ।

ଅପୂର୍ବ କୌଶଳ ତାହା ହୋଇ ସୁଗଠିତ

ଉପୁଜାଏ ସରଃପୂର୍ଣ୍ଣ ସରୋବର ଭ୍ରମ,

କାହି ବା ସଜଳ-ଜଳୀ ଦିଶେ ବେଦି ପରି ।

ମୟବିରଚିତ ସେହି ମନୋରମା ସଭା

ରତ୍ନ ପ୍ରାଚୀର-ବେଷ୍ଟିତ, ମେଖଳା ତାହାର

ପଞ୍ଚସହସ୍ରବ ହସ୍ତ, ଉଚ୍ଚେ ଆଡ଼େ ତଥା ।

ରବି-ରଶ୍ଜି-ଜିଣା ଦୀପ୍ତି ପ୍ରକାଶି ଅତୁଳ

ତୋଳିଛି ଉତ୍ତଙ୍ଗ-ଶୃଙ୍ଗ ନଭେ ଘନପଥେ,

ସୁଚାରୁ-ସୁଷମାମୟୀ ପ୍ରକୃତରେ ସୀମା

କଳିବାକୁ, ଟେକିଛି କି ଉନ୍ନତ ମସ୍ତକ ?

ବହୁ ତଳଯୁକ୍ତ ଦିବ୍ୟ ପ୍ରକୋଷ୍ଠ ସଭାରେ

ସ୍ଥିତ, ଯଥା ମାୟାପୁରୀ ! ସର୍ବୋପରି ତାର

ଶୋହେ ଚନ୍ଦ୍ର ଶାଳାପୁରୀ ହିରଣ୍ମୟପ୍ରଭ,

ଚୁଡ଼େ ଉଡ଼େ ଚାରୁ-ଚିତ୍ରପତାକା-ନିଚୟ ।

ସୁବାସିତ ତୈଳପୂର୍ଣ୍ଣ ରତ୍ନଦୀପାବଳୀ

ଧୂପ, ପୁଷ୍ପଗନ୍ଧ, କରେ ଦିଗ ଆମୋଦିତ ।

ନୃତ୍ୟଶାଳେ ନାଚୁଛନ୍ତି କାହିଁ ନଟ ନଟୀ

ହୋଇ ହାତ ଧରାଧରି ଭାବାବେଶ, ଆହା !

ବୀଣାଜିଣା କଣ୍ଠ-ତନ୍ତ୍ରୀ କମ୍ପାଇ ସଘନେ,

ଚନ୍ଦ୍ରଲୋକୁ ଅବତରି କୁମୁଦବାନ୍ଧବ

ନାଚନ୍ତି କି ନଟରୂପେ, ରୋହିଣୀ ସହିତେ

ସେ ସଭାରେ, ଅବା ନାଚେ କାମ ସଙ୍ଗେ ରତି ।

କଳାଦକ୍ଷ ଶିଳ୍ପିଗୁରୁ ଦେବଶିଳ୍ପିବର

ବିଶ୍ୱକର୍ମୀଙ୍କର ହସ୍ତ-ସୁକୌଶଳ ଯହିଁ

ହେବ ପରାଜିତ, ତାର କି ଅଛି ତୁଳନା ?

ନୁହଇ ସୁଧର୍ମୀ * ତିଳେ ସେ ସଭାକୁ ସରି ।

ଏସନ ସଭାରେ ବିଜେ କୁରୁ-ଧୁରନ୍ଧର

ଧର୍ମରୂପୀ ଧର୍ମସୂତ, ଭ୍ରାତୃ ମିତ୍ର ସହ;

ଚାମର, ଆଇଟ, ଛତ୍ର, ଆଢ଼େଣୀ, ତରାସ,

ଖଦିଆଦି ଉପଚାର ଧରି ପରିଚରେ,

ଯଜ୍ଞ-ଆମନ୍ତ୍ରିତ ଶତ-ସହସ୍ର ଭୂପାଳ,

(ସର୍ବେ କ୍ଷାତ୍ରଶକ୍ତିରୂପି, କ୍ଷତ୍ରିୟଗୌରବ)

କେୟୁର, କିରୀଟ, ହାର କୁଣ୍ଡଳାଦି ସର୍ବ

ରାଜ-ଆଭରଣୋ ମଣ୍ଡି, କୁରୁକୁଳର୍ଷଭେ

ବେଢ଼ି, ଉପବିଷ୍ଟ ସର୍ବେ ଯୋଗ୍ୟ ସିଂହାସନେ,

ସୁନାସାରୀ ପାଶେ ଯଥା ଅମରମଣ୍ଡଳୀ ।

ଯଜ୍ଞଯାଜୀ ଜଗନ୍ନାଥ ହୋଇ ଆମନ୍ତ୍ରିତ

ଯଜ୍ଞେ ଆସିଥିଲ ତହିଁ, ଯେଣୁ ଭକ୍ତିଡ଼ୋରେ

ବାନ୍ଧିଥିଲେ ଆଗୁଁ ତାଙ୍କୁ ନିବିଡ଼ ବନ୍ଧନେ

ଦ୍ରୁପଦ ଦୁଲାଳୀ ସହ ପାଣ୍ଡୁ ପଞ୍ଚସୁତେ,

ମାୟା-ଡ଼ୋରେ ଜୀବଗଣେ ପ୍ରକୃତି ଯେସନ ।

ଭକ୍ତିବଶ ଭାବଗ୍ରାହୀ, ଭକ୍ତିଭାବେ ଯେହୁ

କରେ ତାଙ୍କୁ ଆରାଧନା, ହୋଇଣ ତନ୍ମୟ,

ହୁଅନ୍ତି ତାହାର ସେହୁ ଚିର- ସହଚର,

କାୟା ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ଯଥା ବିଦ୍ୟମାନ ଛାୟା,

ଶୀତାତପୁଁ ରଖେ ଗୃହ ଗୃହୀକୁ ଯେସନ ।

ଚିତ୍ରାଙ୍ଗ କୁରଙ୍ଗଚର୍ମ ପବିତ୍ର ଆସନେ

ପଦ୍ମାସନେ ଉପବିଷ୍ଟ ମହାତପୀ ତପୀ,

*- ସୁଧର୍ମ ଦେବସଭା

ତପୋତେଜ ତେଜବନ୍ତ ଯଥା ବିଭାବସୁ ।

ଯୁକ୍ତକରେ ସ୍ତବେ ରତ ପ୍ରଣଧିନିକର ।

ଏସନ ସମୟେ ଶାନ୍ତ ଶାନ୍ତନୁ-ତନୟ

ପରମାର୍ଥପରାୟଣ ମହେତ୍ୟାଗଶୀଳ

ସତ୍-ବ୍ରତ ସତ୍ୟବ୍ରତ, ଗମ୍ଭୀରେ ସୁଧୀରେ

ସୁଧୀମଣି ଯୁଧିଷ୍ଠିର କହିଲେ ସମ୍ବୋଧି,

ହେ ତାତଃ ! ପାଣ୍ଡବ-ଜ୍ୟୋଷ୍ଠ ନୃପ-ବିଚକ୍ଷଣ

ଧର୍ମରାଜ ! ଧନ୍ୟ ତୁମ୍ଭେ, ଧନ୍ୟ ତୁମ୍ଭ ମାତା

କୁରୁ-କୁଳବଧୁ କୁନ୍ତୀ, ରତ୍ନପ୍ରସବିନୀ,

ଗର୍ଭେ ଧରି ତୁମ୍ଭ ପରି ସୁପୁତ୍ର-ରତନେ,

ଶକ୍ତି ଯଥା ମୋତି, ଆହା ! ପୁତ୍ରବତୀ ନାମେ

ସାର୍ଥକିଲେ ଭବେ ଦେବୀ, ପବିତ୍ରିଲେ ପୁଣି

ତୁମ୍ଭ ପରି, ଭବ ନାହିଁ ନ ଥିଲେ ନୋହିବେ ।

ପୂରିଲା ସୁଯଶ ତବ ଧରଣୀମଣ୍ଡଳେ,

ପୂତ କଲ ଜନ୍ମି ତୁମ୍ଭେ କୁରୁବଂଶେ, ଯଥା

ରଘୁକୁଳ-ଦୀପ୍ତରବି ଦଶରଆଙ୍ଗଜ

ରାମଚନ୍ଦ୍ର,ପବିତ୍ରିଲେ ରବି ମହାକୁଳେ ।

ପୃଥିବୀର ରାଜାଗରେ ଶାସି ବାହାବଳେ

ସାଙ୍ଗ କଲ ମହାକ୍ରତୁ, ପ୍ରକାଶି ପୌରୁଷ,

ଯେତେ ଦିନ ଯାଏଁ ରବି ଶଶୀ, ଗତାୟାତ

ହେଉଥିବେ ନଭୋଦେଶେ, ଯେତେ ଦିନଯାଏଁ

ଧରିଥିବି ଶେଷ ଅହି ଶିରେ ଏହି ମହୀ,

ତେତେ ଦିନଯାଏ ବତ୍ସ ! କୀରତି ଶାଶ୍ୱତୀ

ତୁମ୍ଭର, ଥିବି ଏ ଭବେ ହୋଇଣ ଅକ୍ଷୟ,

ନ ପାରିବ ହୁରି ତାକୁ କାଳ ସର୍ବହର ।

ଧରା ଧନ୍ୟା ତୁମ୍ଭ ପରି ସୁପୁରୁଷେ ଧରି ।

ଦାନେ ଦୀନେ ଯଜ୍ଞେ ଦେବେ, ଶ୍ରାଦ୍ଧେ ପିତୃଗଣେ

ବ୍ୟବହାରେ ଜ୍ଞାତିଗଣେ, ବାତ୍ସଲ୍ୟେ ଆଶ୍ରିତେ

ତୋଷି, ରାଜଋଷି ! କଲ ବସୁମତୀ ବଶ ।

ବର୍ଷାଧିକ କାଳ ହେଲା ନିମନ୍ତ୍ରିତ ନୃପେ-

ଛାଡ଼ି ସ୍ୱୀୟ ରାଜଧାନୀ, ନିବସନ୍ତି ଏଥି,

ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ତାଙ୍କ, ନାନା ବିଶୃଙ୍ଖଳା

ଘଟିପାରେ ରାଜଧାନୀ, ନିବସନ୍ତି ଏଥି

ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ତାଙ୍କ, ନାନା ବିଶୃଙ୍ଖଳା

ଘଟିପାରେ ରାଜ୍ୟେ, ଯେଣୁ ରାଜା କର୍ଣ୍ଣାଧାର

ରାଜ୍ୟ-ତରଣୀର, ତେଣୁ ତାହାଙ୍କ ବିହୁନେ

ଅଧର୍ମ-ତରଙ୍ଗଘାତେ ହୋଇଯିବ ଚୂନା

ରାଜ୍ୟ-ତରୀ, ପ୍ରାଣାଭାବେ ଯଥା ପ୍ରାଣୀ ଦେହ ।

ସାଙ୍ଗ ଏବେ ଯଜ୍ଞ ତବ, ନୃପମହେଷ୍ୱାସ !

ପ୍ରଦାନ ଅନୁଜ୍ଞା ସର୍ବ ଆଗନ୍ତୁକ ନୃପେ,

ହେଉନ୍ତୁ ସେମାନେ ସ୍ୱ ସ୍ୱ ରାଜ୍ୟେ ପ୍ରତ୍ୟାଗତ ।

ଆଚାର୍ଯ୍ୟ, ଋତ୍ୱିକ ୧, ମିତ୍ର, ସମ୍ବନ୍ଧୀ ସ୍ନାତକ ୨,

୧- ଯଜ୍ଞର ମୁଖ୍ୟ ପୁରୋହିତ ଚାରି ଜଣ ।

୨- ଅସ୍ଳୁତବତୀ ଗୃହସ୍ଥ ।

ସମ୍ବତ୍ସର ସହବାସୀ ହୋଇଲେ ଏମାନେ

ହୁଅନ୍ତି ଅର୍ଘ୍ୟଭାଜନ, ବୋଲନ୍ତି ପଣ୍ଡିତେ ।

ଅତଃ ପ୍ରଧାନାନୁକ୍ରମେ ଅର୍ଘ୍ୟ ସମ୍ପ୍ରଦାନି,

ନୃପତେ ! ମେଲାଣି ଦିଅ ନୃପତିକଳାପେ ।

ଭୀଷ୍ମ ବାଣୀ ଶୁଣି ସର୍ବ ଆଗନ୍ତୁକ ନୃପେ,

ଏବେ ଏବେ ମନେ ମନେ ଭାଳିଲେ ଏସନ,-

ମୁହିଁ ଏକା ଏ ସଭାରେ ଅଟେ ଅଦ୍ୱିତୀୟ,

ନିଶ୍ଚୟ ପ୍ରଥମ ପୂଜା ଅଛି ମୋ କପାଳେ ।

ଏହା ଭାବି ନିଜ ନିଜ ବିଦ୍ୟା, ବୁଦ୍ଧି, ବଳ,

ଜାତି, କୁଳ, ରୂପ, ଧନ, ମାନ, ଦାନ, ପଦ,

ଯାହାର ଯେଉଁଟି ଥିଲା ଗର୍ବର କାରଣ,

ଗୁଣି ହେଲେ ତାହା ବସି ସକଳ ଭୂପତି;

ଆପଣାକୁ ବଡ଼ ମଣି ସର୍ବେ ଏହିରୂପେ

ବଖାଣି ସ୍ୱଗୁଣ ମନେ ମନେ, ବସାଇଲେ

ଆପଣାକୁ ସ୍ୱଗୁଣ କଳ୍ପନାର ସର୍ବୋଚ୍ଚ ଆସନେ ।

ନିଜକୁ ମଣନ୍ତି ସାନ ଅତି ଅଳ୍ପ ଲୋକେ,

ନୋହିଲେ ଦେଖନ୍ତୁ ସର୍ବେ ଆପଣାକୁ ବଡ଼,

ବିଶେଷେ କ୍ଷତ୍ରିୟେ ଏହି ନୀତି ପକ୍ଷପାତୀ ।

ଗାଙ୍ଗେୟ ବଚନେ ତହୁଁ କୌନ୍ତେୟ ସୁମତି

ଯୁଧିଷ୍ଠିର, ଧୀରେ ନମ୍ରେ ବୋଇଲେ ଏସନ.-

ହେ ପ୍ରଣୟ କୁରୁ-ଗୁରୁ ପିତାମହ ଦେବ !

ପୂତ ଉପଦେଣ ତବ ମହା ଶିବପ୍ରଦ,

ଅଲଙ୍ଘ୍ୟ ତା ଧରାତଳେ, ପାରଇ କି କେବେ

ଲଙ୍ଘି ତାହା ଯୁଧିଷ୍ଠିର, ତବ ଆଜ୍ଞାବହ ?

ପାରଇ କି ଅବହେଳି ଗୁରୁ ଆଜ୍ଞା ଚାଟ,

କିମ୍ବା ସୁରାଚାର୍ଯ୍ୟାଦେଶ * ସୁରେଶ ବାସବ,

*ବୃହସ୍ପତି

ତବ କୃପା-ତରୀ ଏକା ପାରିକଲା ଦାସେ

ରାଜସ୍ୱୟ ଯଜ୍ଞରୂପୀ ଅପାର ସାଗରୁ

ନିର୍ବିଘ୍ନେ, ଯେସନ ପ୍ରଭୁ ଭକତବତ୍ସଳ

ହରି କୃପା, ପାରିକରେ ପଞ୍ଚଭୁତମୟ

ପ୍ରଦାନ ଅନୁଜ୍ଞା ଦେବ ! ଏ ମହାସଭାରେ

କିଏ ଆଦ୍ୟ ଅର୍ଘ୍ୟଯୋଗ୍ୟ, ଅଟନ୍ତି ଆପଣେ

ମହାପପ୍ରାଜ୍ଞ ଯେଣୁ, ତେଣୁ ଏହି ବିଷୟର

ବିହିବେ ଅବଶ୍ୟ ମୋତେ ବିହିତ ଆଦେଶ,

ତବ ସୁମଙ୍ଗଳାଦେଶ ଶିରୋଧାର୍ଯ୍ୟ ମମ ।

ଉତ୍ତରିଲେ ଭୀଷ୍ମ, ଆହେ ପ୍ରକୃତିରଞ୍ଜନ

ବତ୍ସ ଯୁଧିଷ୍ଠିର ! ତୁମ୍ଭେ ସର୍ବଧର୍ମଜ୍ଞାତା,

ସର୍ବଶାସ୍ତ୍ର-ବିଶାରଦ, ତଥାଚ କିପାଇଁ

ଅଜ୍ଞ ପ୍ରାୟ ମୋତେ ଏହା କରୁଛ ଜିଜ୍ଞାସା ?

ପୂଜନ୍ତି ଯାହାଙ୍କ ପାଦ ମହେନ୍ଦ୍ରାଦି ଦେବେ

ମାନସେ, (ଯେ ପଦୁଁ ଦେବୀ ସତ୍ତ୍ୱଗୁଣମୟୀ

ଭଙ୍ଗୁରତରଙ୍ଗା ଗଙ୍ଗା ହୋଇ ସମଭୂତା

ହରନ୍ତି ଧରଣୀ ପାପ, ପତିତପାବନୀ,

ଯେ ପଦ ପରଶେ ଶିଳା ହୋଇଛି ମହିଳା,

ଜୀର୍ଣ୍ଣ ଶୀର୍ଣ୍ଣ କାଷ୍ଠନାବ ହୋଇଅଛି ସୁନା । )

ସହଦେବ ରାଇ ତହୁଁ ପାଣ୍ଡବ-ଅଗ୍ରଣୀ,

ଆଦେଶିଲେ କରିବାକୁ ଭୀଷ୍ମଙ୍କର କଥା-

ଅନୁଯାୟୀ ଯଥାକାର୍ଯ୍ୟେ, ବୀର ମାଦ୍ରୀସୁତ,

ତହୁଁ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ନିୟୋଜନେ ସମ୍ପାଦି ସକଳ

ପୂଜାଦ୍ରବ୍ୟେ ଯଥାବିଧି କଲେ କୃଷ୍ଣେ ପୂଜା,

ଭକ୍ତି-ପାରିଜାତେ ଗୋଳି ଆନନ୍ଦ-ଚନ୍ଦନ ।

ସଭାର ଅନତିଦୁରେ ପୁରନାରୀବ୍ରାତେ,

ବସି ଚାରୁ ପଟ୍ଟଗୃହେ, ଦେଖୁଥିଲେ ଯାଗ,

ପାଣ୍ଡବ-ପ୍ରସ୍ତୁତି କୁନ୍ତୀ, ଭଦ୍ରା, ସତ୍ୟଭାମା,

ଭୀଷ୍ମକ-ଦୁହିତା ଦେବୀ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ଯୋଷିତା

ରୁକ୍ମିଣୀ, ପରମସାଧ୍ୱୀ ପାଣ୍ଡବ-ମହିଷୀ

କୃଷ୍ଣା ଯାଜ୍ଞସେନୀ ଆଦି ପୁରାଙ୍ଗନାଗଣ

ଉପବିଷ୍ଟ ଯୋଗ୍ୟାସନେ ବାତାୟଣ ପାଶେ;

ଏକ ଏକ ବରାସନେ ବସି ଠାବେ ଠାବେ

ପାଞ୍ଚ, ସାତ, ଆଠ, ଦଶ ଅନିନ୍ଦ୍ୟା ସୁନ୍ଦରୀ,

ଫୁଟିଛି କି ଆହା ! ପଟ୍ଟଗୃହ-ସରୋବରେ

ଏକ ଏକ ମୃଣାଳରେ ଅନେକ କମଳ ?

ସ୍ୱାମୀଙ୍କର ଅଗ୍ରପୂଜା ଦେଖିଣ ରୁକ୍ମିଣୀ

ଲକ୍ଷ ରାଜା ମଧ୍ୟେ ହେଲେ ପରମ ହର୍ଷିତା,

ତତୋଽଧିକ ଆନନ୍ଦିତା ହେଲେ ପୁଣି ତହିଁ

କୃଷ୍ଣ-ସଖୀ କୃଷ୍ଣା, ଆହା ! ଚାରୁହାସ୍ୟମୟ-

ବଦନ-ମଣ୍ଡଳେ ତାଙ୍କ, ନାଚିଣ ଉଠିଲା-

ଆନନ୍ଦ-ଲହରୀ ଖରେ, ନାଚର ଯେସନ

ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ନିଶାନ୍ତେ ସିନ୍ଧୁବକ୍ଷେ ଉର୍ମ୍ମିମାଳା ।

ଯଦୁକନ୍ୟା କୁରୁବଧୂ ସୁଭଦ୍ରା ସୁନ୍ଦରୀ,

କେତେ ଯେ ହର୍ଷିତା ହେଲେ ଅଗ୍ରଜ ଗୌରବେ,

ପାରିବ କିଏ ତା ବର୍ଣ୍ଣ ? ସ୍ୱଭାବତଃ ସିନା

ପତିକୁଳଠାରୁ ପିତୃକୁଳ ସମ୍ମାନର

ହୁଅନ୍ତି ପକ୍ଷପାତିନୀ ଅଧିକେ ନାରୀଏ ।

ବୋଇଲେ ସହର୍ଷେ ଦେବୀ ମୃଦୁ ମଧୁସ୍ୱରେ;-

ସମକକ୍ଷ ତାର, ଅଗ୍ରସମ୍ମାନ ଲାଭରେ ?

ବୋଇଲେ ଦ୍ରୌପଦୀ ତହୁଁ ହର୍ଷଗଦଗଦେ,

ସତ ଲୋ ଭଉଣୀ ଭଦ୍ରେ ! କହିଲୁ ତୁ ଯାହା-

ଅକ୍ଷରେ ଅକ୍ଷରେ ସତ, ଯେଉଁ ମହାକୁଳେ

ମଣ୍ଡିଛନ୍ତି ହୃଷିକେଶ ହୃଦସଖା ମୋର,

କେଉଁ କୁଳ ସେ କୁଳର ପଟାନ୍ତର ଭବେ ?

କୃଷ୍ଣଙ୍କ ଗୌରବ ଦେଖି ସାମାନ୍ୟ ସଭାରେ

ମଣୁଛି ନିଜକୁ ତୁମ୍ଭେ ସମ୍ମାନିତା, ପୁଣି

ଆନନ୍ଦିତା, କିନ୍ତୁ, ଦେବୀ ଯାଦବ-ଯୁବତୀ !

ନ ଜାଣ କି ତୁମ୍ଭେ-ଦେବ, ଯକ୍ଷ, ରକ୍ଷଃ, ନର,

ନାଗ ଆଦି କେ ନ କରେ ସେ ପଦ ଅର୍ଚ୍ଚନା ?

ଇନ୍ଦ୍ର, ଚନ୍ଦ୍ର, ଯମ, ବାୟୁ, କୁବେର, ବରୁଣ,

ଏମନ୍ତ କି ସ୍ୱୟମ୍ଭୁବ ସ୍ୱୟଂ, ସେ ଶ୍ରୀପଦେ

ନ ପୂଜି ରହନ୍ତି ନାହିଁ ଦଣ୍ଡେ ମାତ୍ର ସ୍ଥିର ।

ଚରାଚରପୂଜ୍ୟ ସେହି ଚରଣ ନିକଟେ,

ସାମାନ୍ୟ ବାଲୁକାକଣା ଏ ବିରାଟ ସଭା ।

ମହାତପା ତପୋନିଧି ସତ୍ୟବତୀ-ସୁଚ-

ବେଦ-ବ୍ୟାସ ବେଦବ୍ୟାସ, ଅଟ ତୁମ୍ଭେ ଦେବ !

କବିତ୍ୱ-ବୈରାଗ-ମହାମିଳନ ମନ୍ଦିର ।

ମନ୍ଥି ବେଦ-ବାରାନିଧି, ସଂଗ୍ରହିଣ ତହୁଁ

ଯେ ବିବିଧ ରତ୍ନ ତୁମ୍ଭେ, ଗଚ୍ଛି ଅଛ ତବ

କାବ୍ୟ-କୋଷେ, ତହୁଁ ଘେନି କାଣିକାଏ ମୁହିଁ,

ରଚି ତହିଁ ଚାରୁ ଭୁଷା ଶକ୍ତି ଅନୁଯାୟୀ

ମାତୃସମା ମାତୃଭାଷା ଶ୍ରୀଅଙ୍ଗ ମଣ୍ଡନେ

ଇଚ୍ଛା ମୋର, ତେଣୁ ଦେବ ! ଜୁହାରି ଶ୍ରୀପଦେ

ମାଗୁଅଛି ଯୁକ୍ତକରେ ଏହି ଇଷ୍ଟ ବର,-

ଆଶୀର୍ବାଦ କର ଯେହ୍ନେ ପୁରୁ ମନୋରଥ ।

ଏଥୁଅନ୍ତେ ଉପସ୍ଥିତ ଶିଷ୍ଟ ଧର୍ମପ୍ରାଣ-

ରାଜବୃନ୍ଦ, ନନ୍ଦସୁତ କୃଷ୍ଣ ଅଗ୍ରାର୍ଚ୍ଚନେ

ହେଲେ ମହା ଆନନ୍ଦିତ, ବିପରୀତାଚାରୀ

ରାଜାଙ୍କର ଈର୍ଷାନଳ ଉଠିଲା କୁହୁଳି,

ନ ଫୁଟି ଉର୍ଦ୍ଧ୍ୱକୁ । ମହାଭୟେ, ମହାକ୍ଳେଶେ

ଈର୍ଷାଜାତ-ଚିତ୍ତାବେଗେ ରୋଧିଲେ ସକଳେ ।

ସ୍ୱଭାବତଃ ଈର୍ଷାଳୁର ହୃଦୟ କୁଟିଳ,

ଭିତରେ ଅନଳ ତାହା ବାହାରେ ଶୀତଳ,

ଚକମକି ଶିଳା ତାର ସାର୍ଥକ ଉପମା ।

ବସିଥିଲା ସଭା ମଧ୍ୟେ ଦମଘୋଷ-ସୁତ

ଚେଦି-ରାଜ ଶିଶୁପାଳ, ଦେଖିଣ ସେ ତହିଁ

କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଅଗ୍ରପୂଜା, ଦାବେ ବନପ୍ରାୟ

ଅନିର୍ବାର ଈର୍ଷାନଳେ ହେଲା ପ୍ରଜ୍ୱଳିତ,

ପରଶ୍ରୀକାତର ଯଥା ଦେଖି ପରଶିରୀ ।

ସମ୍ବାଳି ନ ପାରି ଈର୍ଷା, କମ୍ପି କମ୍ପି କ୍ରୋଧେ,

କମ୍ପଜ୍ୱର ରୋଗୀ ଯଥା, ପର୍ଜ୍ଜନ୍ୟ-ଗର୍ଜ୍ଜ୍ୱନେ

ଗର୍ଜ୍ଜି, କହିଗଲା ଯାହା ଆସିଲା ମନକୁ,

ଯେସନ ତ୍ରିଦୋଷରୋଗୀ କରଇ ପ୍ରଳାପ ।

କେତେ କ୍ଷଣେ କଥଞ୍ଚିତ ପ୍ରକୃତିସ୍ଥ ହୋଇ

ଏତେ ରାଜା (ରାଜୋଚିତଗୁଣେ ବିଭୁଷିତ)

ଥାଉଁ ଥାଉଁ ଏଥି, କହ କିପରି ହେ ଭଲା

ରାଜୋପାଧିଶୁନ୍ୟ ଏହି କଂସାରି କେଶବ,

ହେଲା ଅଗ୍ରପୂଜା-ଯୋଗ୍ୟ ବିବେଚ୍ୟ ତୁମ୍ଭର

ପ୍ରସରିଣ ଥିଲା ଯେଉଁ ସୁକୀର୍ତ୍ତି ମହତୀ,

ଧାର୍ମିକତା, ବିବେକିତା, ସୁଶୀଳତା ଆଦି

ପାଣ୍ଡବଗଣର, ତୁମ୍ଭ ଦୁର୍ବୁଦ୍ଧିରୁ ତାହା

ଖର୍ବ ହେଲା ଆଜିଠାରୁ, ନିଶ୍ଚୟ ନିଶ୍ଚୟ,

ପାଣ୍ଡବ-ସୌଭାଗ୍ୟ-ରବି ହେଲା ଅସ୍ତମିତ ।

ବୟୋଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଜନେ ଯଦି ଥିଲା ପୂଜିବାର

ଇଚ୍ଛା ତବ, ତେବେ କିଁପା ଉପେକ୍ଷି ଦ୍ରୁପଦେ

( ସକଳ ନୃପତି ମଧ୍ୟେ ବୟସେ ସ୍ଥବିର )

ପୂଜା କଲ ଚକ୍ରଧରେ ଚକ୍ରୀ ଚୂଡ଼ାମଣି !

ବିଶେଷେ ଅଛନ୍ତି ପୁଣି ବୃଦ୍ଧ ବସୁଦେବ,

ପିତାସତ୍ତ୍ୱେ ପୁତ୍ରେ ପୂଜା କେଉଁ ଶାସ୍ତ୍ରନୀତି ?

ଧରଣୀର, ସେହି ବୀରବର ଚୂଡ଼ାମଣି

ସୂର୍ଯ୍ୟ-ସୂନୁ କର୍ଣ୍ଣ ସଙ୍ଗେ, କେଉଁ ଗୁଣ ସରି

ନନ୍ଦଚାଟ ? ହେଲା ଅଗ୍ରପୂଜାର ଭାଜନ !

ଅନନ୍ତର ସର୍ବ ଶସ୍ତ୍ରଶାସ୍ତ୍ରବିଶାରଦ

ମହେଷ୍ୱାସ ଅଶ୍ୱତାମା, ମାତୁଳ ତାଙ୍କର

କୃପ, (ଯେ ଥିଲେ ସଶସ୍ତ୍ର, ଜଗତରେ କେହି

ନ ପାରଇ ଅତିକ୍ରମି ତାଙ୍କୁ) ବୀରବର

କିମ୍ପୂରୁଷାଚାର୍ଯ୍ୟ ଦ୍ରୁମ, ( ଦୁର୍ମଦ ସମରେ )

ସୁଲକ୍ଷଣବନ୍ତ ପାଣ୍ଡ୍ୟ, ଦୁର୍ଦ୍ଧଷ ଭୀଷ୍ମକ,

ଏକଲବ୍ୟ, ଭଗଦତ୍ତ, ରୁକ୍ମୀ, କୃପସେନ,

ମଦ୍ରରାଜ ଶଲ୍ୟ, ଆଉ ମୁହିଁ ଆଦିକରି

ଗୁଣବାନ ରୁପବାନ କ୍ଷତ୍ରିୟ ଭୂପାଳେ

ତେଜି, କି ବୁଝିଣ ତୁମ୍ଭେ ପୂଜିଲ କହ୍ନାଇ ?

ଯଦି ଅନୁଗତ ଜ୍ଞାନେ ପୂଜିଥାଅ ତାକୁ,

ତେବେ କାହି ପାଇଁ ଏହି ଜ୍ଞାନୀ, ମହାମାନୀ

ଆଣିଲ ନିମନ୍ତ୍ରି ? ଧିକ୍ ତୁମ୍ଭ ଅବିଚାରେ !

ବାର୍ଦ୍ଧକ୍ୟ-ବାତୁଳ ଆହେ ଅବିମୃଷ୍ୟକାରୀ

ଭୀଷ୍ମ, ଏହି ଉପସ୍ଥିତ ନୃପତି ସକଳେ

ବାହୁବଳେ ଶାସି ତୁମ୍ଭେ ଆଣିଛ ଏଠାକୁ,

କର ନାହିଁ ସ୍ୱପ୍ନେ ସୁଦ୍ଧା ଏରୁପ କଳ୍ପନା !

କରିଅଛ ଧର୍ମକାର୍ଯ୍ୟ ତୁମ୍ଭେ ଆୟୋଜନ,

ଘଟାଇବା ବିଘ୍ନ ତହିଁ ନୁହେଁ ଇଚ୍ଛା କାର,

ଏଣୁ ସିନା ସମସ୍ତଙ୍କ ସମାଗମ ଏଥି ?

କିନ୍ତୁ ହୋଇ ବୟୋବୃଦ୍ଧ ତୁମ୍ଭେ, ଆଚରିଲ

ଯେଉଁ ବାଳୋଚିତ କାର୍ଯ୍ୟ, ହାୟ, ସେଥିପାଇଁ

ଅଚିରେ ନିର୍ମୁଳ ହେବ ନିଶ୍ଚେ ପଣ୍ଡୁ କୁଳ !

ପଣ୍ଡ ହେବ ତୁମ୍ଭ ପାପୁ ରାଜସୂୟ କ୍ରତୁ ।

ସମଧର୍ମୀ ବାକ୍ୟେ ସିନା ସମଧର୍ମୀ ଜନ

ପ୍ରକାଶେ ସହାନୁଭୁତି, ଏହା ସ୍ୱାଭାବିକ ।

ଶିଶୁପାଳ କଟୁବାକ୍ୟେ କଲେ ସମର୍ଥନ

ମଣିଲେ ବିକୃତ ତିକ୍ତ, ଅସହ୍ୟ ଅତୀବ,

ବାସ୍ୟପାତ୍ରେ ଅମ୍ଳରସ ବିକୃତ ଯେସନ ।

ଏପରି କାର୍ଯ୍ୟ ବା କଥା ବିରଳ ସଂସାରେ,

ହୋଇପାରେ ପ୍ରତ୍ୟେକର ଯାହା ମନୋମତ,

ବିରୋଧୀ ଭାବରେ ସଦା ପୂର୍ଣ୍ଣ ଏ ଜଗତ,

ନିବସନ୍ତି ଦୁଇ ଗୋଟି ବିଭିନ୍ନ ଦଳର

ଜୀବ ଏଥି, ଏକ ଦଳ ମଣେ ଯାକୁ ସୁଖ,

ଆନ ତହିଁ ଦେଖେ, ଦୁଃଖ-ଅମା-ରଜନୀର

ବିକଟ କାଳିମାମୟ ନିବିଡ଼ ତାମସ ।

ପଟ୍ଟଗୃହ-ନିବାସିନୀ ରଜନାମଣ୍ଡଳୀ,

ଶୁଣି ଚେଦୀଶ୍ୱର ଗିରି, କ୍ଷୁବଧ ହେଲେ କେହି,

କେହି ବା ବିମୁଗ୍ଧ, ତହିଁ ବାତାୟନ ପାଶେ

ଥିଲେକ ରୁକ୍ମଣୀ ବସି ବ୍ୟଥିତ ନୟନେ,

ଚାହିଁଲେ ସେ ଜୀବେଶ୍ୱରେ, ସୂର୍ଯ୍ୟେ ପଦ୍ମ ଯଥା ।

କୃଷ୍ଣଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟି ସୁଦ୍ଧା ପଡିଲା ସେକାଳେ

ହେଲା ଦୁହିଁଙ୍କର କଥା, ଆହା ! ରୁକ୍ମିଣୀର

ନୀଳ-ଇନ୍ଦୀବର-ନିନ୍ଦୀ ନୟନଯୁଗଳ

କହିଲା ଯେସନେ କୃଷ୍ଣେ ସଙ୍କେତେ ଏସନ;-

ଦୁଃଖିନୀ ରୁକ୍ମିଣୀ-ନାହା ଆହେ ଚଉବାହା !

ତବ ପାଦ-ପଦ୍ମେ ସଦା ବିକା ଏ କିଙ୍କରୀ,

ତେଣୁ ତୁମ୍ଭ ନିନ୍ଦାବାଣୀ ଦିଏ ହୃଦେ ବ୍ୟଥା

କୁଳିଶ ସମାନ, ହାୟ ଏ ସଭାରେ ମୁହିଁ

ପାଇଲି ଯେ ନିଦାରୁଣ ମନୋବ୍ୟଥା ଆଜି,

ଜୀବ ଥିବାଯାଏଁ ତାହା ନ ଯିବ ବିସୋରି ।

ଧିକ ଏ ପାପ ସଭାକୁ ! ନାଥ, ହୁଏ ଯହିଁ

ତୁମ୍ଭ ନିନ୍ଦା, ହେଉ ପଛେ ତାହା ସ୍ୱର୍ଗସ୍ଥଳୀ,

ମୋ ନେତ୍ରେ ଆଭାସେ କିନ୍ତୁ ଭୀଷଣ ନରକ ।

ଉପସ୍ଥିତ ଥିଲେ ଆଜି ବୀର ଧନଞ୍ଜୟ,

ପ୍ରିୟସଖା ତବ ଏଥି, ଶୁଣନ୍ତେ କି ବସି

ତୁମ୍ଭ ନିନ୍ଦାବାଣୀ ? ତାହା ଅସହ୍ୟ ତାଙ୍କର,

ଛେଦି ଚେଦୀଶ୍ୱର ମୁଣ୍ଡ ଗାଣ୍ଡୀବେ ଗାଣ୍ଡୀବୀ,

ଖଣ୍ଡ ଖଣ୍ଡ ପିଣ୍ଡ ତାର କରନ୍ତେ ଦଣ୍ଡକେ ।

ଅଭାଗିନୀ ଭାଗ୍ୟଦୋଷେ, ରହିଲେ ସେ ଯାଇ

ଅଚଳ ପାତାଳ-ପୁରେ, ଶିରେ ଧରି ଧରା,

ସାତଦିନ ହେଲା ସଖା ଅଛନ୍ତି ଉପାସେ ।

ଏଣୀନେତ୍ରୀ ରୁକ୍ମିଣୀଙ୍କ ନେତ୍ର ଆକୁଳତା

ଦେଖି ବାସୁଦେବ, ତହୁଁ ନୟନ ଇଙ୍ଗିତେ

ମୃଦୁ ମନ୍ଦହାସ୍ୟେ ଯେହ୍ନେ ବୋଇଲେ ଏସନ,-

ଦେବି, ଚାରୁ ହାସ୍ୟମୟ ଆସ୍ୟେ ତବ, କିପାଁ

ଦଖାଯାଏ ବିଷାଦର କରୁଣା କାଳିମା ?

ନଳିନୀ-ବଦନ ଆହା ଦୁର୍ଦ୍ଦିନେ ଯେସନ !

ସତ୍ୟପାଶେ ଆବଦ୍ଧ ମୁଁ ହୋଇଅଛି ଦେବି,

ଶିଶୁପାଳ ମାତାପାଶେ, ଶତ ଅପରାଧ

କ୍ଷମିବ ପୁତ୍ରର ତାର, ପୂର୍ଣ୍ଣ ତାହା ଆଜି,

ମରଣ ନିକଟ ଯେଣୁ, ତେଣୁ ସେ ଦୁର୍ମତି

ଜଳିଉଠେ ଦୀପଶିଖା ପ୍ରଖରେ ଯେସନ,

ଦେଖିବ ଅପେକ୍ଷା କର ଅଳ୍ପକ୍ଷଣେ ସବୁ ।

ରୁକ୍ମିଣୀ ମାଧବଙ୍କର ଏ ନୟନ-ବାଣୀ,

ହେଲା ନୟନେ ନୟନେ, ନ ଶୁଣିଲେ ଆନେ ।

କୃଷ୍ଣଙ୍କର ମୃଦୁହାସ୍ୟଦେଖି ଶିଶୁପାଳ,

କାରଣ ନ ପାରି ବୁଝି ଭାଳିଲା ଏସନ, -

ନ ହେବାରୁ ମନୋମତ କୃଷ୍ଣର ମୋ କଥା,

ହସୁଅଛି ସେହୁ ମୋତେ ଅବଜ୍ଞା ଦେଖାଇ ।

ଏହା ଭାବି ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ ହୁତାଶନେ ଘୃତ

ଢ଼ଳିଲା ପରାୟେ ହୋଇ ଅଗ୍ନିଶର୍ମା କ୍ରୋଧେ,

ଇଚ୍ଛିଲା ସେ କହିବାକୁ କିଛି, ମାତ୍ର ତାର

କଣ୍ଠନଳୀ, ଦୁର୍ନିବାର କ୍ରୋଧ ଆବେଗରେ

ହେବାରୁ ସଂରୁଦ୍ଧ, କିଛି ନ ପାରିଲା କହି,

କହୁଁ କହୁଁ ତୁଣ୍ଡ ତାର ଗଲା ଖନି ବାଜି ।

କେତେ କ୍ଷଣ ପରେ ପୁଣି ଧଇର୍ଯ୍ୟ ସମ୍ଭାଳି

(ହୁଙ୍କାରେ ଗମ୍ଭୀରେ ଯେହ୍ନେ ନଭେ ବଳାହକ)

ହେ ଗୋପାଳ-ଚୂଡ଼ାମଣି କୃଷ୍ଣ ବନମାଳ !

କୌଶଳେ କୁକୁର ଯଥା ଖାଏ ଲୁଚାଇଣ

ଯଜ୍ଞହବି, ସେହିପରି ତୁମ୍ଭର ଏ ପୂଜା,

କେଉଁ ମୁଖେ କର ଭଲା ହର୍ଷ ଉପଭୋଗ ?

ଶ୍ରେଷ୍ଠଜ୍ଞାନେ ଅଗ୍ରପୂଜା ଅର୍ପିଲେ କୌରବେ

ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ, ମୁହୁର୍ତ୍ତ ପାଇଁ ନ ମଣ ଏପରି,

ପଣ୍ଡିତେ ଛଳୋକ୍ତି ଛଳେ ମର୍ମନ୍ତୁଦ କଥା

କହିଲା ପରାଏ, ଏହି ମହତୀ ସଭାରେ

କରାଇବାକୁ ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ ଉପହାସ୍ୟ ସିନା

ଅର୍ପିଛନ୍ତି ଅଗ୍ରପୂଜା ରସିକ ପାଣ୍ଡବେ !

ତୁମ୍ଭ ଯୋଗୁଁ ଆଜି ଏହି ବିରାଟସଭାରେ,

ଅପୂର୍ବ କୌତୁକମୟ ହାସ୍ୟରସ ଏକ

ହେଲା ଅଭିନୀତ, ପୂର୍ବେ ଯଥା ଦେଖାଇଲ

ତୁମ୍ଭେ ହୋଇ ସଭାପତି ଗୋଚର-ପ୍ରାନ୍ତରେ ।

ଅନ୍ଧର, ଏ ଦୁଇ କାର୍ଯ୍ୟ ଯଥା ଅସଙ୍ଗତ,

ରାଜା କିମ୍ବା ରାଜପୁତ୍ର ନ ହୋଇ, ତୁମ୍ଭର

ଏ ରାଜପୂଜା ତେସନ ଉପହସନୀୟ ।

ବିବାହେ କ୍ଲୀବର ଯଥା ଲାଭାଲାଭ କିଛି

ନ ଥାଏ, କେବଳ ସେହି ବିବାହିତା ବାଳା

ଲଭେ ସୁଦାରୁଣ କ୍ଲେଶ, ତ ଥାଏ ଏ ପୂଜାରେ

ନାହିଁ କିଛି କ୍ଷତବୃଦ୍ଧି ତୁମ୍ଭର, କେବଳ

ତୁମ୍ଭ ପୂଜକ ପାଣ୍ଡବଗଣର ଘଟିବ

ଅଚିରେ ବିପଦ ଘୋର, ଭୁଞ୍ଜିବେ ସେମାନେ

ସ୍ୱକୀୟ କୃତକର୍ମର ସମୁଚିତ ଫଳ ।

ହେ ମାନି ରାଜେନ୍ଦ୍ରବୃନ୍ଦ, ସହିବ କି ହାୟ !

ନୀରବରେ ବସି ତୁମ୍ଭେ ଏ ଘୋର ଲାଞ୍ଛନା ?

ମାନ ଏକା ଅଟେ ସିନା କ୍ଷତ୍ରୀୟ ଜୀବନ,

ନାହିଁ ଯହିଁ ଭେଦାଭେଦ ମାନାପମାନର,

ସେଠାରେ ବସିବା କ୍ଷଣେ ନୁହଇ ଉଚିତ,

ଉଠ ସର୍ବେ ତ୍ୟାଗ କରି ଏହି ପାପ-ସଭା ।

ବାହାରିଲା ସଙ୍ଗେ ଘେନି ଦୁଷ୍ଟ ରାଜଗଣେ ।

ରାଜଗଣ ଭଙ୍ଗ ଦେଖି ଯଜ୍ଞଙ୍ଗ ଭୟେ

କହିଲେ ବିନୟେ ନୃପ ବିନୟ-ଭୂଷଣ

ଯୁଧିଷ୍ଠିର, ଚେଦୀଶ୍ୱରେ ପ୍ରବୋଧ ଏସନ-

ଶିଶୁପାଳ ! ଏ କଠୋର ବ୍ୟବହାର ତବ

ନୁହେଁ ତୁମ୍ଭ ଉପଯୁକ୍ତ, ନୁହଇ ଶୋଭନ

ଉଚ୍ଚମୁଖେ ନୀଚ କଥା, ଜାହ୍ନବୀ-ବଚୟ

ଯୋଗାଧ୍ୟାୟୀ ଇଚ୍ଛାମୃତ୍ୟୁ ଭୀଷ୍ମଦେବ ପରା

ନୁହନ୍ତି ଧର୍ମଜ୍ଞ, ଯାହା ବୋଇଲେ ଆପଣ,

ତାହା ଭ୍ରମ, ମହାଭ୍ରମ ନିଶ୍ଚୟ ତୁମ୍ଭର ।

ମହାତ୍ୟାଗୀ ପିତାମହ, ସମ୍ୟକ ବିଦିତ

କୃଷ୍ଣ ମହିମାର ଗୂଢ଼ତତ୍ତ୍ୱ, ଅଗ୍ରେ ତେଣୁ

ପୂଜିବାକୁ କୃଷ୍ଣପାଦ ଦେଲେ ଉପଦେଶ,

ନୀରବ ସଙ୍କେତେ ସର୍ବ ରାଜଗଣ ତହିଁ

ପ୍ରକାଶିଲେ ସ୍ୱସମ୍ମତି, ମନୋମତ ଯାହା

ତୁମ୍ଭର ? ଘୃଷ୍ଟିର ଯଥା ପକ୍ୱରମ୍ଭା ଫଳେ ।

ମହାବୀର ସୁଧାର୍ମିକ ତୁମ୍ଭେ, ଅକାରଣ

କରି କୃଷ୍ଣନିନ୍ଦା, କିଁପା ନାସ୍ତିକ ବେଭାର

ଆଚର ନୃମଣି ! ଘେନିଗଲେ ନୃପଗଣେ

ତୁମ୍ଭେ ସାଥେ, ମହାବିଘ୍ନ ଘଟିବ ମୋହର

ଯଜ୍ଞେ, ଯେଣୁ ସମୁଦାୟ ଧରଣୀର ରାଜା

ନ ଥିଲେ ସମୁପସ୍ଥିତ, ରାଜସୁୟ ଯାଗ

ହୁଏ ନାହିଁ ସାଙ୍ଗ, ଏଣୁ କହୁଛି ବିନୟେ,

ପ୍ରଦାନି ମୋ ପ୍ରତି କ୍ଷମା, ସମ୍ବରିଣ କ୍ରୋଧ,

ଫେରିଆସି ସଭା ମଧ୍ୟେ ନୃପତି ଗହଣେ

କରନ୍ତୁ ଉପବେଶନ, ଦୀନେ ଦୟା ବହି ।

ଧର୍ମରାଜ କାକୁ ବାଣୀ ଶୁଣି ଗଙ୍ଗାସୁତ,

ବରାସନୁ ଉଠି ଉଚ୍ଚେ ଭାଷିଲେ ଏ ଗିର

ହେ ଶାନ୍ତିପ୍ରୟାସୀ ନୃପ ସୁଧୀ ଯୁଧିଷ୍ଠିର !

ସଦା ଶାନ୍ତଭାବ ଜାତ ! ନୁହେଁ ଶୋଭନୀୟ ।

ଏହା ସିନା ରାଜନୀତି ବିଶେଷତଃ ପୁଣି

ଦୁର୍ଜ୍ଜନ ନିକଟେ ହେଲେ ଶାନ୍ତପରାୟଣ,

ବଢ଼େ ତହିଁ ଦୁର୍ଜ୍ଜନର ଦୁର୍ନୀତି ପ୍ରଶ୍ରୟ ।

କିପାଁ ସ୍ତବ, ଆତ୍ମଜ୍ଞାନଶୂନ୍ୟ ଶିଶୁପାଳେ ?

ଉଠିଗଲେ ସଭା ମଧ୍ୟୁ ସେହୁ ପଣ୍ଡ ହେବ

ଯଜ୍ଞ ତବ, ଏ ଆଶଙ୍କା କିପାଇଁ ନୃମଣି ?

ଯାଙ୍କ ପ୍ରତି ଲୋମକୂପେ ରାଜଇ ରୁଚିରେ

ଅସଂଖ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ, କୋଟି ରାଜା ମହାରାଜା

ନୁହନ୍ତି ଯାହାଙ୍କ ଅଣୁ ପରମାଣୁ ସରି,

ସେହି ଯଜ୍ଞରୁପୀ ହରି, ଥାଉଁ ଉପସ୍ଥିତ

ଯଜ୍ଞେ, ଛାର-ଅତି ଛାର ଏହି ଚେଦୀଶ୍ୱର

ଶିଶୁପାଳ ଅଭାବରେ, ବିକଳାଙ୍ଗ ହେବ

ଯାଗ ତବ, ଲାଗେ ଏହା ଅସମ୍ଭବ ବଡ଼ !

ଉଠିଗଲେ ସଭାମଧ୍ୟୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ ନିନ୍ଦୁକ,

ହେବ ସଭା ନିଷ୍କଳଙ୍କ, କୋକିଳ ସମାଜୁ

ଯାଉ ଉଠି ଶିଶୁପାଳ, ଦୁଷ୍ଟ, କୃଷ୍ଣଦ୍ରୋହୀ,

କେ ଇଚ୍ଛେ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣ-ନିନ୍ଦା ଶୁଣିବାକୁ କାନେ,

ଜୀବନ୍ତ ନରକ ଭୋଗ କାର ଅଭିପ୍ରେତ ?

ହୁଅ ତୁମ୍ଭେ ସ୍ଥିର, ବତ୍ସ ଧୀର ଯୁଧିଷ୍ଠିର !

ଦୁଷ୍ଟ ଶିଶୁପାଳ ଦେହେଁ ଅଛି କୃଷ୍ଣକଳା,

ଯାବତ ସ୍ୱକଳା ହରି ନାହାନ୍ତି ଶ୍ରୀହରି,

ତାବତ କରିବ ସେହୁ ତର୍ଜ୍ଜନ ଗର୍ଜ୍ଜନ ।

ସମାଗତ ସାଧୁନୃପେ ଜାଣନ୍ତି କ୍ଷମତା

ତାର, ସେହି ପଶୁବୁଦ୍ଧି କ୍ରୁର ଶିଶୁପାଳେ

କରି ତୁମ୍ଭେ ସ୍ତୁତି ନତି, କରାଇଲ ସିନା

ହଟହଟା ତାକୁ, ସର୍ବ ନୃପତି-ସମାଜେ ।

ଯାହାଙ୍କୁ ପୂଜନ୍ତି ବିଧି ବିବିଧୋପଚାରେ

ଯଥାବିଧି, ଆଶ୍ରୟ ଯେ ନିଖିଳ ଗୁଣର,

ପୂଜନ୍ତି ତ୍ରୈଲୋକ୍ୟ ଜନେ ଯାହାଙ୍କୁ ମାନସେ,

ପ୍ରକୃତି-ପୁରୁଷରୁପୀ ସେହି ସନାତନେ

ଶାସ୍ତ୍ର ଅନୁସାରେ ଦ୍ୱିଜମଧ୍ୟେ ବୃଦ୍ଧ ଜ୍ଞାନୀ,

କ୍ଷତ୍ରିମଧ୍ୟେ ବଳବାନ, ବୈଶ୍ୟ ଧନିଜନ,

ଆଉ ଶୂଦ୍ରେ ବୟୋବୃଦ୍ଧ ଅଗ୍ରେ ପୂଜନୀୟ,

ଏ ନୃପସମାଜେ କିଏ କୁଳେ, ଶୀଳେ, ବଳେ,

ମାନେ କୃଷ୍ଣଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ? ଦାନ, ଶାସ୍ତ୍ରଜ୍ଞାନ,

କରୁଣା, ଦାକ୍ଷିଣ୍ୟ ଶୌର୍ଯ୍ୟ, ଲଜ୍ଜା, କୀର୍ତ୍ତି, ଧୃତି,

ଉତ୍ତମା ବୁଦ୍ଧି, ବିନତି, ତୁଷ୍ଟି, ପୁଷ୍ଟି ଆଦି

ସର୍ବଗୁଣାବଳୀ କୃଷ୍ଣେ ବିଦ୍ୟମାନ, ଏହା

ଜାଣି ମୁହିଁ, ଅର୍ପି ଅଛି ତାଙ୍କୁ ଅଗ୍ରପୂଜା ।

ଏ ପୂଜା ଅନ୍ୟାୟ ଯଦି ମଣେ ଶିଶୁପାଳ,

ତେବେ ଯାହା ନ୍ୟାୟ ତାହା ଆଚରୁ ପାମର,

କିଏ ଅବା ଭୀତ ତାର ତର୍ଜ୍ଜନ ଗର୍ଜ୍ଜନେ,

ଡ଼ରଇ କି ମହାବଳ ଫେରୁର ଚିତ୍କାରେ ?

ନୀରବନ୍ତେ ଭୀଷ୍ମ, ତହଁ ବୀର ସହଦେବ,

କହିଲେ ଗମ୍ଭୀରେ ଧୀରେ ଅଗ୍ରଜେ ସମ୍ବୋଧି,

ସ୍ତବ ସ୍ତୁତି ? କୃଷ୍ଣଦାସ-କୃଷ୍ଣଗତପ୍ରାଣ

ଅଟନ୍ତି ଆପଣେ ଯେଣୁ, ତେଣୁ କୃଷ୍ଣାରିକୁ

କରିବା ସାଧନା, ଦେବ ! ନୁହଇ ଉଚିତ ।

ଅପ୍ରମେୟ ପରାକ୍ରମୀ ପ୍ରଭୁ ନାରାୟଣେ

ନିନ୍ଦେ ଯେ ପାମର, ତାର ମସ୍ତକେ ନିକ୍ଷେପି

ବାମପାଦ, କରିଅଛି ମୁହିଁ କୃଷ୍ଣେ ପୂଜା,

କହୁଅଛି ସଗର୍ବେ ମୁଁ ନିଶ୍ଚେ ଏହି କଥା ।

କଟା ଘାଆାରେ ବେଶର ବୋଳିଲା ପରାୟେ

ସହଦେବ କଟୁବାକ୍ୟେ ମଣି ଶିଶୁପାଳ

ଅସହ୍ୟ, ଭୈରବ ରବେ ଉଠିଲା ହୁଙ୍କାରି,

ଦକ୍ଷ ପ୍ରଜାପତି ଯାଗେ ପାଇ ଅପମାନ

ହୁଙ୍କାରିଲେ ମହାକୋପେ ମହାରୁଦ୍ର ଯଥା ।

ଦଳପତି ଶୃଗାଳକୁ ଭୁକିବାର ଦେଖି

ଭୁକନ୍ତି ଯେସନ ତାର ଦଳସ୍ଥ ଶିଆଳେ

ରାତ୍ରିକାଳେ, ଶିଶୁପାଳ ସମଧର୍ମୀ ନୃପେ,

ମାର ମାର ରବେ ସଭା ଉଠିଲା ମୁଖରି,

କେହି କହେ ମାର ଆଜି ଅନ୍ୟାୟୀ ପାଣ୍ଡବେ

ବୃଷ୍ଣିବଂଶୀ କୃଷ୍ଣସହ, କେହି କହେ ପୁଣି,

ନିକ୍ଷେପି ଅମେଧ୍ୟ ହୋମକୁଣ୍ଡେ, ପଣ୍ଡ କର

ଯାଗ, କେହି ଅବା କହେ ସଭୀଷ୍ମପାଣ୍ଡବେ

ବାନ୍ଧି, କ୍ଷେପ ଯଜ୍ଞାନଳେ, ଆହୁତି ପ୍ରକାରେ,

ଘୁଞ୍ଚିଯାଉ ମଞ୍ଚପୁରୁ କ୍ଷତ୍ରକୁଳୁ ପାପ ।

ଧନୁକ ଟଙ୍କାରି କେହି, ଆସ୍ଫାଳିଣ ଅସି

ତୀକ୍ଷ୍ଣଧାର-ତେଜସ୍କର କେହି, କେହି ଅବା

ଆଉ୍ଁଷିଣ ବୀରବେଶ, ସଦର୍ପେ ସକ୍ରୋଧେ

ତର୍ଜ୍ଜମୀ ତର୍ଜ୍ଜନେ ଗର୍ଜ୍ଜି ବଖାଣେ ବହୁତ

ପ୍ରତିଜ୍ଞା ନିଜର, ସର୍ବେ ହେଲେ ହୁଡ଼ାହୁଡ଼ି,

ବୀରପଦଭରେ ସଭା କମ୍ପେ ଥରଥରେ ।

ଥରିଲା ହସ୍ତିନା ପୁରୀ, ଜାହ୍ନବୀ-ମେଖଳା

ଘନଘନ, ଜଣାଯାଏ ଭୂମିକମ୍ପ ପ୍ରାୟେ ।

ପଡିଲା ଆକାଶେ ଭାଙ୍ଗି, ସେ ବିକଟ ନାଦେ

କର୍ଣ୍ଣର ପଟହ ଗଲା ଛିଡ଼ି, ରଡି ରଡି,

ଚରାଚର ବିକ୍ରାସିତ ସେହି ମହାନାଦେ ।

ମହାପ୍ରଳୟ ଆଶଙ୍କା କଲେ ତହିଁ ଜନେ,

ଯେଣୁ ସେ ସମୟେ ହୋଇ ନଭେ ଏକତ୍ରିତ,

ଆବର୍ତ୍ତ-ସମ୍ବର୍ତ୍ତ-ଦ୍ରୋଣ-ପୁଷ୍କରାଖ୍ୟ ଚାରି

ବାରିବାହ, ଭୀମନାଦେ ନାଦନ୍ତି ସମଘେ ।

ପଟ୍ଟଗୃହ-ଉପବିଷ୍ଟା ପୂରସ୍ଥା ନାରୀଏ,

ଶୁଣି ସେ ଭୀଷଣ ଶବ୍ଦ ହୋଇଲେ ମୂର୍ଚ୍ଛିତା,

କେତେ କ୍ଷଣେ ସଂଜ୍ଞା ଲଭି ରୁକ୍ମିଣୀ ସୁନ୍ଦରୀ,

( ମହା ପତିବ୍ରତା ସତୀ ଭୀଷ୍ମକ-ଦୁହିତା )

କାନ୍ଦେ ସ୍ୱାମୀଙ୍କୁ ଦେଖି ବିପଦ-ସଙ୍କୁଳ,

କାନ୍ଦେ ଯଥା କୁମୁଦିନୀ, କୁମୁଦ-ବାନ୍ଧବେ

ଦେଖି ରାହୁଗ୍ରସ୍ତ ହାୟ ! ନେତ୍ରୁ ଦେବୀଙ୍କର

ଝରେ ଖରେ ଅଶ୍ରୁବାରି ହୋଇ ଟୋପା ଟୋପା,

ପୂର୍ଣ୍ଣଗର୍ଭା ଶୁକ୍ତିକା କି ପ୍ରସବୁଛି ମୋତି ?

ଉପୁଜେ ଏସନ ଆହା, ଅଦ୍ଭୁତ ଉପମା !-

ଦେବୀଙ୍କ ନେତ୍ର-ପିତୁଳା ନେତ୍ର ମଧ୍ୟେ ଥାଇ

ଗୁନ୍ଥେ କି ମୁକୁତା କଳା ରେଶମ ସୁତ୍ରରେ ?

ଏଥୁଅନ୍ତେ ପୋଛି ଦେବୀ ଚାରୁ ଚେଳାଞ୍ଚଳେ

ଅଶ୍ରୁବାରି, ଅବଲୋକି ଦ୍ରୌପଦୀ ବଦନ,

କହିଲେ କରୁଣା ବାଣୀ ଅର୍ଦ୍ଧଭଙ୍ଗ ସ୍ୱରେ,-

କୃଷ୍ଣ-ସଖୀ କୃଷ୍ଣେ ! ଦେଖ ସମୁଦ୍ର ସମାନ

ଉଚ୍ଛୁଳିଲେ ନରବରେ କ୍ରୋଧେ, ହେବ ଏଥେ

କେଉଁ ଗତି ନାଥଙ୍କର ? ଏହି ଚିନ୍ତାନଳ,

ଦାବଦାହୁ ପ୍ରାୟେ ଦହେ ହୃଦୟେ ସଘନେ ।

ଉତ୍ତରିଲେ କୃଷ୍ଣା, ଦେବୀ ଜଗତଜନନି !

ନରଲୋକେ ନରଦେହେଁ ତୁମ୍ଭେ ଅବତରି

ହୋଇଛି କି ମାତଃ ! ନିଜେ ନିଜକୁ ବିସ୍ମୃତ ?

ତୁମ୍ଭେ କିଏ ପୁଣି ତୁମ୍ଭ ସ୍ୱାମୀ ଅବା କିଏ,

ବିସୋରିଛ ସବୁ, ରାତ୍ରି-ଦୃଷ୍ଟ ସ୍ୱପ୍ନ ପରି ।

ନଗଣ୍ୟ ନୃପତିଗଣ ଗର୍ଜ୍ଜୁଛନ୍ତି ବୃଥା,

ଯଥା ଶରତ୍କାଳ ମେଘ କିମ୍ବା ଶୁନ୍ୟଘଟ,

କି କରିପାରିବେ ସେହୁ ତୁମ୍ଭ ସ୍ୱାମୀଙ୍କର,

ପାରନ୍ତି କି ଶଶାପଲ ହର୍ଯ୍ୟକ୍ଷେ ଧରଷି ?

ଦେବ, ଯକ୍ଷ, ରୁକ୍ଷଃ, ନାଗ, ଦାନବ, ମାନବ,

ଖେଚର, ଭୂଚର, ବନ, ସାଗର, ପର୍ବତ,

ନଦ, ନଦୀ, ବୃକ୍ଷ, ଲତା, ଦେଖୁଛ ଯା କିଛି

ଜଗତେ, ସକଳ ସୃଷ୍ଟ ତୁମ୍ଭ ସ୍ୱାମୀଠାରୁ,

ତାଙ୍କରି ଶରୀରେ ହେବେ ବିଲୀନ ଅନ୍ତିମେ ।

ଇଚ୍ଛା କଲେ ତୁମ୍ଭ ସ୍ୱାମୀ, ମୁହୁର୍ତ୍ତ ମଧ୍ୟରେ

ପାରନ୍ତି ଜଗତେ କରି ଧୁମେ ପରିଣତ,

ଏ ସଂସାର ତାହାଙ୍କର ସିନା ଖେଳଘର,

ଇଚ୍ଛାମତ ଭାଙ୍ଗି ଗଢ଼ି ପାରନ୍ତି ସେ ତାକୁ ।

ଧର୍ମ, ଜ୍ଞାନ, ପ୍ରେମ, ଭକ୍ତି, କର୍ମ, ଏ ସକଳ

ସାଧୁବିଷୟର ହୋଇ ଆଦର୍ଶ ଶିକ୍ଷକ

ଦର୍ଶନ ପ୍ରଦାନ ସିନା କରିଛନ୍ତି, ଦେବି !

ମୋର ପ୍ରିୟସଖା କୃଷ୍ଣେ କରିବ ଧର୍ଷଣ,

ଏସନେକ ଶକ୍ତିଧର ନାହିଁ ତ୍ରିଭୁବନେ,

ତେବେ ଯାହା ଦେଖୁଅଛ ଦେବୀ ଜଗନ୍ନାତା !

ଉପସ୍ଥିତ କ୍ଷେତ୍ରେ, ଅଛି ତହିଁ ବକ୍ରଠାଣି

ଚକ୍ରଧରଙ୍କର କିଛି ବକ୍ରଚକ୍ର, ସେହି

ମହାଚକ୍ରୀଙ୍କର ଚକ୍ର କରିବାକୁ ଭେଦ

କେ ହେବ ସମର୍ଥ ଏହି ବିଶ୍ୱ ଚରାଚରେ ?

ଅଟେ ତାହାଙ୍କର ବ୍ରତ, ଦୁର୍ଜ୍ଜନ-ଦଳନ,

ସଜ୍ଜନ-ପାଳନ ପୁଣି ଭୁଭାର ବିନାଶ,

ସେଥିରେ ଦୃଷ୍ଟାନ୍ତ ଏକ ହେବ ପ୍ରଦର୍ଶିତ

ଆଜି ଏ ସଭାରେ, ତାହା ଦେଖିବେ ସକଳେ ।

ଧର୍ମରାଜ ଯୁଧିଷ୍ଠିର, ଦେବଗୁରୁ ଜୀବେ *

ପୁଚ୍ଛିଲା ପରାୟେ ଇନ୍ଦ୍ର ପରାମର୍ଶ, ହୋଇ

ଅତିବ୍ୟଗ୍ର, ଭୀଷ୍ମଦେବେ ପୁଚ୍ଛିଲେ କାତରେ,

*ବୃହସ୍ପତି

ପିତାମହ ! ରାଜାଗଣ ପ୍ରଳୟାଗ୍ନି ପରି

ଦୁର୍ନିବାର କ୍ରୋଧାନଳେ ଉଠିଲେ, ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳି,

ପୃଥିବୀର ରାଜାଗଣ ମୋହୋ ବିରୁଦ୍ଧରେ

ଠିଆ ହେଲେ ଅସ୍ତ୍ର ଧରି, କେ ରଖିବ ମୋତେ ?

ବୋଲନ୍ତୁ ଏଥିର ଦେବ !ପ୍ରତିକାରୋପାୟ,

ଭବିଷ୍ୟତ ଭାବି ମୁହିଁ ନିତାନ୍ତ ଆକୁଳ ।

ଈଷଦ୍ଧାସ୍ୟେ ଭୀଷ୍ମ ତହୁଁ ବୋଇଲେ ଏସନ,

ହେ ପାର୍ଥ ପୃଥିବୀପତି ବତ୍ସ ଯୁଧିଷ୍ଠିର !

ସ୍ୱଭାବ ତୁମ୍ଭର, ତେଣୁ କହୁଛ ଏପରି ।

ସ୍ରଷ୍ଟା, ମାତା, ନିୟନ୍ତା ଯେ ବିଶ୍ୱ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର,

ମୀନରୁପେ ଉଦ୍ଧାରିଲେ ଯେହୁ ଚତୁର୍ବେଦେ,

କୂର୍ମରୂପେ ପୁଣି ପୃଷ୍ଠେ ଧରିଲେ ଧରଣୀ,

ବରାହାବତାରେ ଦୀର୍ଘ ଦଶନାଗ୍ରେ ଧରି

ଉଦ୍ଧାରିଲେ ଜଳମଗ୍ନା ରସା ରସାତଳୁ,

ଧରି ନରସିଂହ ମୂର୍ତ୍ତି ବିଦାରିଲେ ନଖେ

ହିରଣ୍ୟକଶିପୁ ବପୁ, ବାମନାବତାରେ

ଛଳି ମହାବଳୀ ବଳି, ଚାପିଲେ ପାତାଳେ,

ପର୍ଶୁଧରରୂପେ ଧରି କୁଠାର ପରଶୁ,

ନିର୍ମୂଳିଲେ କ୍ଷତ୍ରକୁଳ ଏକବଂଶ ବାର,

ତେତ୍ରାଯୁଗେ ରାମରୁପେ ମଣ୍ଡି ରଘୁକୂଳ

ସର୍ବଂଶେ ନାଶିଲେ ଯେହୁ ପୌଲସ୍ତ୍ୟ ରାବଣେ,

ସେହି ଅନ୍ତର୍ଯ୍ୟାମୀ ହରି, ଏବେ କୃଷ୍ଣରୁପେ

ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ଧରାଧାମେ ଭୂଭାର ହରଣେ ।

କରୁଛ ବିପଦାଶଙ୍କା କିପାଇଁ ପୋଷଣ ?

ଭୁଲାଇଛି ଶିଶୁପାଳ ଖଳ ମହୀପାଳେ

ଖଳବାକ୍ୟେ, ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସଙ୍ଗେ ଘେନି ଯେଣୁ

ଯିବ ଯମାଳୟେ, ଯଥା ଶନିବାରେ ଶବ,

ପୁଷ୍କର ଦୋଷରେ ଜ୍ଞାତି, ବନ୍ଧୁ, ପରିବାର,

ପ୍ରତିବେଶୀ ଜନେ ଖୋଜି ନିଏ ସଙ୍ଗୀ କରି ।

ପ୍ରସୁପ୍ତ ହୁର୍ଯ୍ୟକ୍ଷ ପାଶେ ଯଥା ଶ୍ୱାନପଲ

କରନ୍ତି ଗର୍ଜନ, ମାତ୍ର ହେଲେ ଜାଗରିତ

ପଶୁରାଜ, ଇତସ୍ତତଃ ପଳାନ୍ତି ତରାସେ,

ରୋଷ-କଷାୟିତ ନେତ୍ରେ ସେପରି ଯାବତ

ନାହାନ୍ତି ନୃସିଂହ ଚାହିଁ, ତାବତ ଚିତ୍କାର

କରିବେ ନୃପତି-ଶ୍ୱାନେ, କାଣ୍ଡଜ୍ଞାନହୀନ ।

ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ ଅଗ୍ନି ଦେଖି ପତଙ୍ଗ ଯେସନ,

ପ୍ରକାଶିଣ ଲମ୍ଫ ଝମ୍ଫ ଅତୁଳ ବିକ୍ରମେ,

ଅବଶେଷେ ପଡି ତହିଁ ହୁଏ ଭସ୍ମୀଭୂତ,

କେଶବଙ୍କ କୋପାନଳେ ଯିବେ ଖରେ ନାଶ ।

ଗଙ୍ଗା-ସୁନୁ-ଗିର-ଶିରେ ହୋଇ ଜର୍ଜରିତ

ଚେଦୀଶ୍ୱର, ଗ୍ରୀବା ଭାଙ୍ଗି ସଗର୍ବ ଠାଣିରେ,

ଚାହିଁଲା ତରାଟି ଭୀଷ୍ମେ, ବିକଟ ଚାହାଣି,

ଘୂରେ ଘୋର ଆବର୍ତ୍ତରେ ଡ଼ୋଳା, ଘୁରେ ଯଥା

କୁମ୍ଭକାର ଚକ୍ର କୁମ୍ଭ ପ୍ରସ୍ତୁତ ସମୟେ ।

ସ୍ତୋକମାତ୍ର ଗଲା ଏହି ମତେ, ତହୁଁ ବୀର,

ସକଳ-ଜଳଦ ସ୍ୱରେ ବୀରତ୍ୱବ୍ୟଞ୍ଜକ

ହୁଙ୍କାର ହୁଙ୍କାରି, ଉଚ୍ଚେ ଭାଷିଲା ଏସନ,-

ଧିକ୍ କୁରୁକୁଳଗ୍ଲାନି ରେ ବୃଦ୍ଧବାତୁଳ

ଭୀଷ୍ମ ! କି କହିବ ତୋତେ ? କହିଛି ଆଗରୁ,

ବୃଦ୍ଧତ୍ୱ ହେତୁ ହରାଇ ତୁ ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାନ,

ହୋଇଛୁ ବିକ୍ଷିପ୍ତ ମୂଢ଼ ! ଅଧଃପତନର

ତାମସ ବିବରେ, ଧିକ୍ ଧିକ୍ ତୁ ପାମର !

ଅଜାଣିତ ଆଗେ କହ କୃଷ୍ଣର ବଡିମା,

କୃଷ୍ଣ କୀର୍ତ୍ତିଚନ୍ଦ୍ର କୀର୍ତ୍ତି ? ସେହି ନରାଧମ

ବଧିଲା ଅବଳାଜାତି ପୂତନା ରାକ୍ଷସୀ,

ଭାଙ୍ଗିଲା ଶଗଡ଼ ଖଣ୍ଡେ-ଜୀର୍ଣ୍ଣ ଶୀର୍ଣ୍ଣ ଅତି,

ଟେକିଲା ବଲ୍ଲୀକ ସମ ଗୋବର୍ଦ୍ଧନ ଗିରି,

ତୁ ବୃଦ୍ଧ, ଅଶକ୍ତ, ତେଣୁ ଏ ସକଳ କଥା

ହୋଇପାରେ ତୋହ ପକ୍ଷେ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ଅଦ୍ଭୁତ,

କିନ୍ତୁ ପ୍ରବାହିତ ଉଷ୍ମ ଶୋଣିତ ଯା ଦେହେ,

ତୁ୍ଚ୍ଛ, ଅତି ତୁଚ୍ଛ ତାହା ନିକଟରେ ଏହା ।

କହୁ ପରା ତୁହି କୃଷ୍ଣ ପୂର୍ଣ୍ଣବ୍ରହ୍ମ ବୋଲି ?

ଆଚ୍ଛା, ମୁଁ ପଚାରେ ତୋତେ, ଗୋପାଳ ନିକଟେ

ପୂଣ୍ଣବ୍ରହ୍ମତତ୍ତ୍ୱଚିହ୍ନ କି ଦେଖିଛୁ ତୁହି ?

ମାନବ-ସମାଜେ ଯାହା ବିରୁଦ୍ଧ ଆଚାର,

ଯାହା ସର୍ବ ଧର୍ମଶାସ୍ତ୍ର ଅନନୁମୋଦିତ,

ସେହି କାର୍ଯ୍ୟେ ଲିପ୍ତ ଥାଏ ତୋର କୃଷ୍ଣ ସଦା ।

ରମଣୀ, ଗୋଜାତି, ଦ୍ୱିଜ ଆଉ ଅନ୍ନଦାତା,

ପାପାତ୍ମା କୃଷ୍ଣର ମାତ୍ର ଅକାର୍ଯ୍ୟ କି ଭବେ ?

କରିଛି ସେ ନାରୀବଧ ପୁତନା ନିପାତେ,

ବଧିଛି ମାତୁଳେ ପୁଣି ଅନ୍ନଦାତା କଂସେ,

ଏହି କି ଲକ୍ଷଣ ଭୀଷ୍ମ ! ପୁର୍ଣ୍ଣବ୍ରହ୍ମତ୍ୱର ?

ଯଦି କୃଷ୍ଣ ପୂର୍ଣ୍ଣବ୍ରହ୍ମ, ତେବେ ସେ କିପାଇଁ

ଜରାସନ୍ଧ ଭୟେ ଲୁଚେ ସାଗର ଗରଭେ ?

ଶେଷେ ଦୁଷ୍ଟ ଧରି ଛଦ୍ମ ବ୍ରାହ୍ମଣ ମୂରତି,

ମରାଇଲା କୂଟ ଯୁଦ୍ଧେ ଭୀମ ହାତେ ତାକୁ ।

ତୁମ୍ଭେ ଯଥା ବ୍ରହ୍ମଚାରୀ, ଭଣ୍ଡ ଭୀଷ୍ମ, ତଥା

ତୁମ୍ଭ କୃଷ୍ଣ ପୂର୍ଣ୍ଣବ୍ରହ୍ମ, ଆହା ଗୁଣମଣି !

ତୁମ୍ଭର ତ ସୁଦ୍ଧା ବହୁ ଗୁଣ ବିଦ୍ୟମାନ ।

କାଶୀରାଜକନ୍ୟା ଅମ୍ବା, ଶାଲ ନରବରେ

ଥିଲା ବରି, ହରିମଧ୍ୟା ଧନୀ ସ୍ୱାମିପଣେ,

ତୁ ନିର୍ଲଜ୍ଜ ହରି ଆଣି ତାକୁ, କି ଅଜ୍ଞାତ

କାରୁଣରୁ ପୁଣି କଲୁ ବିବର୍ଜ୍ଜନ,

ତେଣୁ ସେ ଅନଳେ ଝାସି ତେଜିଲା ଜୀବନ ।

ସ୍ତ୍ରୀଘାତୀ ପାତକୀ, ଖଳ, ଆରେ କୁରୁଗ୍ଲାନି !

ସମ୍ଭାଳି ଆତ୍ମମର୍ଯ୍ୟାଦା ରହି ତୁନି ହୋଇ,

ନୋହିଲେ ଏ ରାଜଗଣ ସମକ୍ଷେ ଏକ୍ଷଣି,

ଲଭିବୁ ଲାଞ୍ଛନା, ଲଜ୍ଜା, ଘୋର ଅପମାନ ।

କନକ ଆସନୋପରି ଭୀମକର୍ମ୍ମା ଭୀମ,

ଥିଲେ ଉପବିଷ୍ଟ, ଶୁଣି ସେହୁ ପିତାମହ

ଭୀଷ୍ମଙ୍କର ନିନ୍ଦା, ତାହା ନ ପାରିଲେ ସହି,

ନ ପାରଇ ସହି ଯଥା ସୁକୃତି ନନ୍ଦନ,

ପିତୃପିତାମହ ନିନ୍ଦା ! ଉଠିଣ ତଡ଼ତି

ବୀର, ଏକ ଉଲ୍ଳମ୍ଫନେ କୁଦି ସିଂହାସନୁ

ପଡିଲେ ଭୁତଳେ, ମହାଭୟଙ୍କର ନାଦେ ।

ଆରକ୍ତ-କମଳ ପ୍ରାୟ ନୟନଯୁଗଳୁଁ

ତାହାଙ୍କର, ନିଃସରିଲା ଖରେ ଅଗ୍ନିକଣା,

ମଦନ-ଦହନକାଳେ ହରନେତ୍ରୁ ଯଥା ।

ଉତଫୁଲ୍ଲି ତ୍ରିବଳୀ-ରେଖା, ଶୋଭିଲା ରୁଚିରେ

ତ୍ରିକୂଟ ଶିଖରେ ଯଥା ତ୍ରିପଥଗାମିନୀ

ଗଙ୍ଗା, ସଂଘର୍ଷିଣ ଦନ୍ତେ ଦନ୍ତ ବକ୍ରକାୟ,

ଜୀଇ ଥାଉଁ ଥାଉଁ ଭୀମ, ଅଛି ସାଧ୍ୟ କାର

କରିପାରେ ପିତାମହେ କିମ୍ବା ବାସୁଦେବେ

ନିନ୍ଦା, ଏକ ମୁଷ୍ଟ୍ୟାଘାତେ ଏହି ମୂହୁର୍ତ୍ତରେ

ଚୂର୍ଣ୍ଣିବି ମସ୍ତକ ତାର, କରି ତିଳ ତିଳ ।

ଏହା କହି ଭୀମସେନ ମାରି ଭୀମକୁଦା

ଉତ୍ତୋଳିଣ ବଜ୍ରମୁଷ୍ଟି, ରେରେକାର ରବେ

ହେଲେ ପ୍ରଧାବିତ ଦୁଷ୍ଟ ଶିଶୁପାଳ ପ୍ରତି,

ବୁଭୁକ୍ଷୁ କେଶରୀ ଯଥା ସଞ୍ଚାଳି କେଶର,

ଧାଏଁ ଖାଦ୍ୟ ମୃଗେ ଦେଖି ପବନ ପ୍ରଖରେ ।

ମୂର୍ତ୍ତିମାନ କ୍ରୋଧସମ ଧାଇଁବାର ଦେଖି

ଭୀମେ, କୁରୁବୃଦ୍ଧ ଭୀଷ୍ମ, ଧାଇଁ ଯାଇଁ ତହୁଁ

ଧରିଣ ପାବନି ହସ୍ତ କଲେ ନିବାରଣ,

ବିବୁଧ-ବାହିନୀ-ପତି-ସ୍କନ୍ଦ * କର ଧରି ।

ମଧୁରେ କୋମଳେ ଭୀଷ ଭାଷିଲେ ଭାରତୀ-

କ୍ଷାନ୍ତି ହୁଅ, କ୍ଷାନ୍ତ ହୁଅ, ବତ୍ସ ବୃକୋଦର !

* ସ୍କନ୍ଦ-କାର୍ତ୍ତିକେୟ

ଚେଦୀଶ୍ୱରେ ସଂହାରିବା, ହେ ଶୂର-ଶାର୍ଦ୍ଦୁଳ,

ନୁହେଁ ତବ କାର୍ଯ୍ୟ, ସେହୁ ଅବଧ୍ୟ ତୁମ୍ଭର ।

ବଖାଣୁଛି ମୁହିଁ ସେହି ଗଭୀର ରହସ୍ୟ,

ଶୁଣ ବାବୁ ! ତୁମ୍ଭେ ତାହା ହୋଇ ଅବିହିତ ।

ଉଦ୍ବେଳ ସାଗର ଯଥା ଶକ୍ତି ସତ୍ତ୍ୱେ ତଟେ

ନ କରଇ ଉଲ୍ଲଙ୍ଘନ, ତଥା ଭୀମବାହୁ

ଭୀମ ନ ପାରିଲେ ଭୀଷ୍ମବାକ୍ୟେ ଅତିକ୍ରମି ।

ଏହିକାଳେ ସତ୍ୟବ୍ରତେ ଡ଼ାକି ଶିଶୁପାଳ,

ବୋଇଲା ଗମ୍ଭୀର ସ୍ୱରେ-ହେ, ଶାନ୍ତନୁ-ସୁତ !

ଛାଡ଼ ଛାଡ଼ ବୃକୋଦରେ, ଧର ନାହିଁ ତାକୁ,

ଖରେ ଆସି ମୋ ସହିତେ ଯୁଝୁ ସେ ପାମର,

ସଭାସ୍ଥ ନୃପତିବୃନ୍ଦ ମଧ୍ୟସ୍ଥ ଭାବରେ

ଛାଡ଼ ଛାଡ଼ ବେଗେ ଛାଡ଼ ବିଳମ୍ବ ନ କର,

ଛିଣ୍ଡାଏ ତା ମୁଣ୍ଡ ଏକ ବ୍ରହ୍ମଚାପୁଡ଼ାରେ ।

ଚେଦିର ଗଗନଭେଦୀ ଚିତ୍କାରେ ଏସନ,

ନ କରିଣ କର୍ଣ୍ଣପାତ ତିଳେ ସତ୍ୟବ୍ରତ,

ସୁଧିରେ ସମ୍ବୋଧି ଭୀମେ ବୋଇଲେ, ହେ ତାତ,

ଶୁଣ ଶିଶୁପାଳ ଜନ୍ମ କୌତୁକ କାହାଣୀ,

ଯେତେବେଳେ ଏ ପାପାତ୍ମା ଚେଦିରାଜଗୃହେ

ଜନମିଲା ଚତୁଷ୍କର ତ୍ରିନେତ୍ର ରୁପରେ,

ତେତେବେଳେ ଚେଦିରାଜ୍ୟେ ଘୋର ଦୁର୍ଲ୍ଲକ୍ଷଣ

ହେଲା ସଘଟିତ, ଘୋର ନାଦେ ଘନ ଘନ

ହେଲା ଉଲକାପାତ, ଧରା ଥରିଲା ସଘନେ,

ଜଣାଗଲା ମୁହୁର୍ମୁହୁଃ ଭୂମିକମ୍ପ ପ୍ରାୟେ,

ଦିବସେ ରଜନୀ ପ୍ରାୟ ଘୋର ଅନ୍ଧକାର

ଘୋଟିଲା ଚୌଦିଗେ, ସର୍ବେ ଗଣିଲେ ପ୍ରମାଦ,

ଭୂମିଷ୍ଠ ହୋଇବା ମାତ୍ରେ ଜନନୀ-ଜଠରୁ

ଛାଡିଲା ଗମ୍ଭୀରେ, ଶୁଣି ସେ ଭୈରବ ରବ,

ସୂତିକା ଗୃହର ସର୍ବ ରମଣୀ-ମଣ୍ଡଳୀ

ହେଲେ ମୂର୍ଚ୍ଛାଗତ, ତାର ଜନନୀ ସହିତେ ।

ଅସ୍ୱାଭାବିକ ଆକୃତି ଦେଖିଣ ପୁତ୍ରର

ଦମଘୋଷ ହୋଇ ଅତି ଭୀତ, ତେଜିବାକୁ

ଇଚ୍ଛିଲେ ତାହାକୁ, ଭାବି ମାନସେ ଏସନ-

ହାୟ ବିହି ! ନିହିଥିଲୁ ଏହା କି କପାଳେ

ମୋର, ହେବି ମୁହିଁ ହାୟ କୁପୁତ୍ରର ପିତା !

ଶୁଣି ପୁତ୍ରଳାଭ ବାର୍ତ୍ତା ଉଦବେଳିଣ ଥିଲା

ମୋର ଯେଉଁ ହର୍ଷ-ବୀଚି ହୃଦୟ-ସାଗରେ,

କିଏ ଜାଣିଥିଲା ଅବା ତାହା ପର କ୍ଷଣେ

ପରିଣତ ହେବ ହାୟ ନିରାନନ୍ଦ-ବିଷେ !

କିଏ ଜାଣିଥିଲା, ସୁଖ-ସହସ୍ରଦୀଧିତି

ଉଇଁବା ପୂର୍ବରୁ, ତାକୁ ଗରାସିବ ଖରେ

ଦୁଃଖ-ରାହୁ, ମଣୁଥିଲି ହାୟ ମୁହିଁ ଯାକୁ

ଉଆଁସ ତିମିର ! ଶତପୁତ୍ର ଏହିଭଳି

ଜାତ ହେଲେ ମୋର, କିଏ ବା କହିବ ମୋତେ

ପୁତ୍ରବାନ ? ବରଂ ଏକ ସୁନନ୍ଦନ, କୁଳେ

ଜନମିବା ଶ୍ରେୟସ୍କର, ଏକ ଚନ୍ଦ୍ର ସିନା

ହରେ ତମଃ, କି କରନ୍ତି ଅସଂଖ୍ୟ ତାରକା ?

ହାୟ ମୋର ଦୁରଦୁଷ୍ଟ ! ବିଶୁଦ୍ଧ କାଞ୍ଚନ

ହେଲା ବେଙ୍ଗି ପିତ୍ତଳ ସେ ମୋର ଭାଗ୍ୟଦୋଷ,

ପିତୃଶ୍ରାଦ୍ଧ ଦାନେ ପୁତ୍ର, ପୁତ ନରକରୁ

ଊଦ୍ଧାରେ ପିତାକୁ, ହାୟ ! ସେ ସ୍ୱର୍ଗୀୟ ସୁଖ

ନାହିଁ ମୋର ମନ୍ଦ ଭାଗ୍ୟେ, ତେବେ ବା କିପାଇଁ

ଭାଳୁଅଛି ବୃଥା ମୁହିଁ, କି ଫଳ ତହିଁରେ ?

ଚିନ୍ତା-ତରୀ ଆଶ୍ରା କରି କେହି କି ରେ କେବେ

ତରିଅଛି ଦୁଃଖପୁର୍ଣ୍ଣ ଅପାର ସାଗର ?

ନିୟତି ଅଲଙ୍ଘ୍ୟ, ଏହା ଶାଶ୍ୱତ ନିୟମ,

କେ ଲଙ୍ଘିବ ତାକୁ ବଳେ, ଛଳେ ବା କୌଶଳେ ?

ଏଭଳି ସନ୍ତାନେ କିନ୍ତୁ ନାହିଁ ପ୍ରୟୋଜନ ।

ଲୋକରକ୍ଷୀ କ୍ଷତ୍ରକୁଳେ ଦୁର୍ଲଭଶୀଳ

ପୁତ୍ର କରେ କୁଳନାଶ, ବିଶେଷତଃ ମୋର

ଚେଦିମହାକୁଳେ, ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଉଚ୍ଚୈଶ୍ରବାକୁଳେ

ଶୋଭେ କି ଗର୍ଦ୍ଦଭ ? କୂଳମର୍ଯ୍ୟାଦ ରକ୍ଷଣେ

କୁପୁତ୍ର ବର୍ଜ୍ଜନ ନୁହେଁ ଅଧର୍ମ ଆଚାର,

ଅତଃ ଏ କୁପୁତ୍ରେ ତ୍ୟାଗ ସର୍ବଥା ବିହିତ ।

ଏକାଳେ ଆକାଶୁ ହେଲା ଅଶରୀରୀ ବାଣୀ-

ନ କର ବର୍ଜ୍ଜନ ଏହି ବାଳକେ ନୃବର !

ଶ୍ରୀମନ୍ତ ବଳିଷ୍ଠ ପୁତ୍ର ହେବ ଏହି ଶିଶୁ

ତୁମ୍ଭର, ଜଗତେ ହେବ ଦୁର୍ଦ୍ଦର୍ଷ, ଦୁର୍ଜ୍ଜୟ,

ଅତିରିକ୍ତ ବାହୁଦ୍ୱୟ ଯାହାର ପରଶେ

ଛିନ୍ନ ହେବ, ଲୀନ ହେବ ତୃତୀୟ ନୟନ

କପାଳେ, ଏହାର ସେହୁ ଘାତକ ନିଶ୍ଚୟ ।

ନିଦାଘେ ଚାତକ କର୍ଣ୍ଣେ ଘନ ଗରଜନ

ପାଳିଲେ ଶିଶୁପାଳକୁ ତେଜି ମନୁ ଭୀତି ।

ଶିଶୁର ଏ ଅତ୍ୟଦ୍ଭୁତ ବୃତ୍ତାନ୍ତ ଚୌଦିଗେ

ବ୍ୟାପିଲା, ବ୍ୟାପଇ ଯଥା କରମାଳି-କର ।

ରୁଣ୍ଡ ହେଲେ ଦମଘୋଷପୁରେ, ଆହା ! ଯଥା

ମହାବାରୁଣୀଯୋଗରେ ମହାଜନ-ସ୍ରୋତ,

ରୁଣ୍ଡୀଭୁତ ପୁତକୋୟା ବୈତରଣୀ ତୀରେ ।

ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଯଥାବିଧି ଅର୍ଚ୍ଚି ଚେଦୀଶ୍ୱର,

ଦେଲେ ପୁତ୍ରେ ଏକେ ଏକେ ସମସ୍ତଙ୍କ କୋଳେ,

ପୁତ୍ରର ଘାତକ କିଏ ଜାଣିବା ଇଚ୍ଛାରେ ।

କାହାରି ପରଶେ କିନ୍ତୁ ହେଲା ନାହିଁ ଛିନ୍ନ

ଉପବାହୁ, ନେତ୍ରଲୋପ, ଅଦ୍ଭୁତ ଶିଶୁର ।

କୃଷ୍ଣଙ୍କର ପିତୃସ୍ୱସା ଶିଶୁପାଳମାତା,

ଦିନେ ରାମ, କୃଷ୍ଣ ବେନି ଦେଖିବାକୁ ଶିଶୁ,

ଉପସ୍ଥିତ ହେଲେ ଆସି ପିତୃସ୍ୱସା ପୁରେ,

ଶିଶୁପାଳ ମାତା ସ୍ନେହେ ଭ୍ରାତୁଷ୍ପୁତ୍ରଦ୍ୱୟେ

କୃଷ୍ଣକୋଳେ ସମର୍ପିଲେ ନବଜାତ ଶିଶୁ,

କୃଷ୍ଣଅଙ୍ଗ ସ୍ବର୍ଶ ମାତ୍ରେ ଅତିରିକ୍ତ କର

ଅଦ୍ଭୁତ ଶିଶୁର, ଖସିପଡିଲା ଭୂତଳେ,

( ପଞ୍ଚଫଣ-ଫଣୀ ଯଥା ସେ ବାହୁଯୁଗଳ )

ଅତିରିକ୍ତ ନେତ୍ର ହେଲା କପାଳେ ବିଲୀନ ।

ତଦ୍ଦର୍ଶନେ କୃଷ୍ଣଙ୍କର ପିତୃସ୍ୱସା ଦେବୀ,

ହୋଇଣ ଶଙ୍କିତା, ଭୀତି-ବିହ୍ୱଳ-କଣ୍ଠରେ

ବୋଇଲେ, ରେ ବାପ କୃଷ୍ଣ ! ଦୀନା ପିତୃସ୍ୱସା

ତୋର, ତୋହୋ ପାଶେ ଆଜି ମାଗୁଅଛି ଏକ

ଇଷ୍ଟାବର, ନିଦାରୁଣ ଭୟେ ତାର ତନୁ

ହେଉଛି ଅସ୍ଥିର, ବାପ ! ଆଶ୍ୱାସିଲେ ତୁହି

ହେବ ସେ ଆଶ୍ୱାସ୍ତା । ଶୁଣି ପିତୃସ୍ୱସା-ବାଣୀ

ଭାଷିଲେ ଉବେଶ, ମାତଃ ! କି ଆଜ୍ଞା ତୁମ୍ଭର ?

ପାଳିବି ଆଦେଶ ମୋତେ, ହେଉ ପଛେ ତାହା

ଅସାଧ୍ୟ, ସାଧିବି ତାହା ନିଶ୍ଚେ ପ୍ରାଣପଣେ ।

ଉତ୍ତରିଲେ ଦେବୀ-ବାପ ! ମୋର ଏ ନନ୍ଦନ

କ୍ଷମିବୁ ତୁ ଶତ ଦୋଷ ତାର, ବତ୍ସମଣି ।

କୁନ୍ଦ-ହାସ୍ୟେ କୃଷ୍ଣ ତହୁଁ ବୋଇଲେ ଏସନ,

ମାତଃ ! ଶିରୋଧାର୍ଯ୍ୟ ମୋର ବାକ୍ୟ ତବ, ତାହା

ପାଳିବି ଅବଶ୍ୟ, ହେଲି ସତ୍ୟବଦ୍ଧ ଦେବି !

ଶତ ଦୋଷ କ୍ଷମିବି ମୁଁ ପୁତ୍ରର ତୁମ୍ଭର ।

ଅତଏବ ହେ ମାରୁତି ! ଶିଶୁପାଳ-ବଧ

ନୁହଇ ତୁମ୍ଭର ସାଧ୍ୟ, କ୍ଷାନ୍ତ ହୁଅ ବାବୁ !

ଶିଶୁପାଳର ଭର୍ତ୍ସନା ଶୁଣିଛ ଚ କାନେ,

ହୀନବୀର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା ସହନ୍ତା କି କେହି

ତାହା ? ସହିଛ ମୁଁ ଯହିଁ ପାଇଁ, କହେ ଶୁଣ,

ଦର୍ପୀ ଶିଶୁପାଳ ଦେହେଁ ଅଛି କୃଷ୍ଣକଳା

କିଛି, ନ ହରିବା ଯାଏଁ ତାହା ନରହରି,

କାହାରିକୁ ଗ୍ରାହ୍ୟ ସେହୁ ନ କରିବ ଭବେ ।

ସୁଶାଣିତ ବାଣ ପ୍ରାଏ ଭୀମର କଠୋର

ବାଣୀ, ଜାଳି ଦେଉଥିଲା ଚେଦୀଶ୍ୱର ବେର,

ଗୁରୁତର ରାଗେ ବୀର ହୋଇ ଗରଗର,

ବୋଇଲା ଅବଜ୍ଞାବ୍ୟଞ୍ଜୀ ବିକଟ ହାସ୍ୟରେ-

ରେ ବୃଦ୍ଧ ମର୍କଟ ଭୀଷ୍ମ ! ବନ୍ଦୀ ପରି ତୁହି

ଉଠି ବାରମ୍ବାର, ସ୍ତୁତି ଗାଉଛୁ ଯାହାର,

ସେ କୃଷ୍ଣେ, ମୁଁ କରେ ନାହିଁ ରେଣୁ ସମ ଜ୍ଞାନ ।

ରେ ପରସ୍ତାବକ ମୁଖ ! ପରସ୍ତବେ ଯଦି

ଦୁରାଶା ଗୌରବ-ଲିପସା ପୋଷିଥାଉ, ତେବେ

ଛାଡି ରାଜଗଣେ, ସ୍ତବୁ ଗୋପାଳେ କିପାଇଁ

ଏହି ଦେଖ ଦକ୍ଷେତରେ ଉପବିଷ୍ଟ ମୋର,

ବାହ୍ଲୀକେଶ ବୀରବର ଦରଦ ଦରଦ ।

ଜାତ ମାତ୍ର କଲେ ଯେହୁ ପୃଥୀବିଦାରଣ,

କରିଥିଲେ ସ୍ତବ ତାଙ୍କୁ, ଦେଇଥାନ୍ତେ ସେହୁ

ମନୋମତ ଇଷ୍ଟବର,-ଶାଢ଼ୀ, ସୁନାବଳା ।

ଏହି ଦେଖ, ନିବସନ୍ତି ସମ୍ମୁଖ ଭାଗରେ

ଦ୍ୱିତୀୟ ମିହିର ତୁଲ୍ୟ ମିହିର-ନନ୍ଦନ

କାଞ୍ଚନ କୁଣ୍ଡଳ, ଅଙ୍ଗେ ଅକ୍ଷୟ କବଚ

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରଭା, ବାହାରଇ ତହୁଁ ଜ୍ୟୋତିରେଖା,

ପ୍ରଭାକର କରସ୍ପର୍ଶେ ରତ୍ନପିଣ୍ଡୁ ଯଥା,

ପରାଜିଲେ ଯେହୁ ବାହୁଯୁଦ୍ଧେ, ଇନ୍ଦ୍ରସମ

ପରାକ୍ରମୀ ଜରାସନ୍ଧେ, ମହାଦାତାପଣେ

ହୋଇଛି ଯାହାଙ୍କ ନାମ ପ୍ରବାଦେ ପ୍ରଥିତ, ୧

ସେହି କର୍ଣ୍ଣେ କରିଥିଲେ ସ୍ତବ, ରେ ସ୍ତାବକ !

ଇଷ୍ଟସିଦ୍ଧି ସମ୍ଭାବନା ଥିଲା ଷୋଳପଣ ।

୧- ଦାତାକର୍ଣ୍ଣ ବୋଲି ପ୍ରବାଦ ଅଛି ।

ଦ୍ରୋଣ, ଦ୍ରୌଣି ଦେଖ ଏହି ବେନି ମହାରଥ

ଅବଶ୍ୟ ସେ ସ୍ତୁତ, ଯେଣୁ ଅଟନ୍ତି ବ୍ରାହ୍ମଣ,

କ୍ରିୟାନିଷ୍ଠ ବେଦାଭିଜ୍ଞ ବ୍ରାହ୍ଣଣର ପୂତ-

ଆଶୀର୍ବାଦେ, ନ ହେବାର କଥା, ନାହିଁ ଭବେ ।

କନ୍ଦର୍ପର ଦର୍ପହର ମହାଅଭିମାନୀ,

ସସାଗରା ଧରାପତି ରାଜା ଦୁ୍ର୍ଯ୍ୟୋଧନ,

ବିରାଜିତ ଦେଖ ଏହି ରତ୍ନସିଂହାସନେ ।

୨-କୃତାସ୍ତ୍ର-ଯେ ଅସ୍ତ୍ର ଶିକ୍ଷା କରିଅଛି ।

ମହାବଳୀ ଦ୍ରୁମ, କୃପ,-ଶରଦ୍ୱାନସୁତ,

ଶୂର-ଗୁରୁ ରୁକ୍ମୀ, ଜ୍ଞାନୀ ଭୀଷ୍ମକ, ବିରାଟ,

ଦନ୍ତବକ୍ର, ଯୁପଧ୍ୱଜ ଭଗଦତ୍ତ ରଥୀ,

ମଗଧେଶ, ଜୟତସେନ, ଦ୍ରୁପଦ, ଶକୁନି,

ବୃହଦ୍ୱଳ, ଅନୁବିନ୍ଦ, ବିନ୍ଦ, ଶ୍ୱେତରାଜ,

ପାଣ୍ଡ୍ୟ, ଶଙ୍ଖ, ବୃଷସେନ, କଳିଙ୍ଗ, ଉତ୍କଳ,

ଏ ସକଳ କୁଳଶୀଳ ଗୁଣଶୀଳ ଦାନୀ

ନୃପେ ତେଜି, କୃଷ୍ଣେ କିପାଁ ସ୍ତବୁ ରେ ପାମର !

ଆର୍ଯ୍ୟର ଆଚାରସିଦ୍ଧ ନୁହେଁ ଆତ୍ମଶ୍ଳାଘା

କିମ୍ବା ମତ୍ମଗ୍ଲାନି, ତଥା ପରର ଅଯଥା

ପ୍ରଶଂସା ବା ନିନ୍ଦା ଭଣ୍ଡ ! ତୋର ପଣ୍ଡୁସ୍ତୁତି,

ତୋର ଗାଲଗଳ୍ପ ସିନା, ନୁହଇ କଦାଚ

ତାହା ଅନୁମୋଦନୀୟ କାହାର, ଗାଙ୍ଗେୟ !

ସ୍ୱେଚ୍ଛାକ୍ରମେ କରୁ ତୁହି କ ସହା କେଶବେ

ସର୍ବ ଜଗତ୍ସମାବେଶ, ଧର୍ମ ଉପଦେଶ

ଦେଇ ମୁଖେ, ତୁ ପାଷାଣ୍ଡ ଅଧର୍ମ ଆଚାର

ତୋର, ହୋଇଥାନ୍ତା ଆଜି ବିଭକ୍ତ ଶତଧା ।

ସସ୍ମିତେ ବୋଇଲେ ଭୀଷ୍ମ ଚାହିଁ ଶିଶୁପାଳେ-

ଆରେ ଅଜ୍ଞାନାନ୍ଧ ପଶୁ ! ଜାଣିବୁ ତୁ କାହୁଁ

ମୁଢ଼ ! କୃଷ୍ଣ ସ୍ତୁତିଫଳ ? ଯେଉଁ ନାରାୟଣ

ମୋକ୍ଷ-ଅପବର୍ଗଦାତା, ଯାହାଙ୍କ ମହିମା

ଗାଏ ଶତମୁଖେ ବେଦ, ମହାଯୋଗିବର

ପଞ୍ଚମୁଖ, ପଞ୍ଚମୁଖେ ବଖାଣନ୍ତି ସ୍ତବ

ଯାହାଙ୍କର ନିରନ୍ତର, ସେ ଚୌବର୍ଗଦାତା

ଗତି-ମୁକ୍ତି-ଉତ୍ସ କୃଷ୍ଣେ, ଆରେ ମନ୍ଦମତି !

ଚିହ୍ନିବୁ କିପରି ତୁହି ? ଜ୍ଞାନଚକ୍ଷୁହୀନ !

ସଜ୍ଜନେ ସଜ୍ଜନ ଚିହ୍ନେ, ଚିହ୍ନିବ ବା କାହୁଁ

ମୁଢ଼ ? ବୁଝଇ କି କେବେ ପୁତିଗନ୍ଧସେବୀ

ମକ୍ଷିକା, ଅମରଭୋଗ୍ୟ ଚନ୍ଦନ-ସୁବାସ ?

ରାଜଗଣ ଭୟ ପରା ଦେକାଉ ଦୁର୍ମତି !

(ଲୁଚିବି ସର୍ଷପ ଖୋଳି ଭୟେ ହାୟ ! ତହିଁ)

ତୋ ପରି ନିର୍ବୀର୍ଯ୍ୟ, ଭୀରୁ, କାପୁରୁଷ ଯେହୁ,

କହୁଛି ସହସ୍ର ବାର ଗର୍ବ ପରକାଶି,

ଅଟଳପ୍ରତିଜ୍ଞ ଭୀଷ୍ମ, ଛାର ରାଜଗଣେ

କରେ ନାହିଁ ତୃଣଜ୍ଞାନ, ମହାସର୍ପାହାରୀ

ଗରୁଡ଼ କି ଡରେ କେବେ ମହୀଲତାଦଳେ ?

ସଗର୍ବ ପରୁଷ ବାଣୀ ଭାଗୀରଥୀ-ସୂତ

ବୋଲନ୍ତି, ସକଳ ସାଧୁ ବିବେଚକ ନୃପେ,

ଗେଙ୍ଗେୟ ପ୍ରଭାବ ସ୍ମରି ହେଲେ ନିସ୍ତବଧ,

ଖଳନୃପଦଳେ ଖରେ ଉଠିଣ ଗରଜି

(ଗର୍ଜେ ସପ୍ତସିନ୍ଧୁ ମହାପ୍ରଳୟେ ଯେସନ)

ବୋଇଲେ, ମାର ହେ ଖରେ ଏ ବୃଦ୍ଧ ବାନରେ

ପଶୁ-ବ୍ୟବହାରେ, ନୁହେଁ କ୍ଷମାର ଭାଜନ,

ଦୁର୍ଜ୍ଜନକୁ କ୍ଷମାଦାନ ନୁହେଁ କ୍ଷତ୍ରନୀତି ।

ଜଗଜ୍ମୟୀ ଭୀଷ୍ମବୀର ତହୁଁ ହସି ହସି

ଭାଷିଲେ ଏସନ ବାଣୀ, (ଯେ କଠୋର ବାଣୀ,

ସୂତୀକ୍ଷଣ ଶାୟକ ପ୍ରାୟେ ରାଜନ୍ୟବୃନ୍ଦର

ବର୍ମ-ଚର୍ମ ଭେଦି ମର୍ମେ ଜାଳିଲା ଅନଳ )

ବୃଥା ବାକ୍ୟବ୍ୟୟେ ସାଧ କେଉଁ ପ୍ରୟୋଜନ ?

ଯାବତ ନାହାନ୍ତି ଛେଦି କୃଷ୍ଣ ଚେଦୀଶ୍ୱରେ,

ତାବତ ସହିବି ସର୍ବ ଅନବତ ଶିରେ,

ନତୁ ତୁମ୍ଭମାନଙ୍କର ମସ୍ତକେ ଚରଣ

ନିକ୍ଷେପି, କହୁଛି ନିଶ୍ଚେ ସଗର୍ବେ ବଚନେ-

କରନ୍ତି ପଲକେ ସର୍ବ ନୃପେ ବିମନ୍ଥନ,

ପ୍ରମତ୍ତ ମାତଙ୍ଗ ଯଥା କମଳ-କାନନେ ।

ପଟ୍ଟବାସ-ଉପବିଷ୍ଟା ସୁଭଦ୍ରା ସୁନ୍ଦରୀ,

ଦ୍ରୌପଦୀ ବଦନେ ଚାହିଁ ବୋଇଲେ, ଭୁଣି !

ନାହିଁ କି ଗୋ ବିନ୍ଦୁମାତ୍ର ତେଜ ଭ୍ରାତାଦେହେ

ମୋର, ଏ ଲାଞ୍ଛନା ସହି ମୁକ ପ୍ରାୟ କିମ୍ବା

ବଧିର ସମାନ ନାହିଁ କାହିଁରେ ଭ୍ରୁକ୍ଷେପ !

ଶୁଣି ଏହା ଧୀର ଗିରେ ବୋଇଲେ ରୁକ୍ମିଣୀ,

ସତ ଗୋ ନଣନ୍ଦେ ! ତୁମ୍ଭେ ଯା କହିଲ ସତ,

କିନ୍ତୁ ମୋ ବିଚାରେ ନାଥ ରହିଣ ନୀରବ,

ମୋହର ବିବାହକାଳେ ପାଷଣ୍ଡ ରାଜାଏ,

ଦେଇଛନ୍ତି ଶ୍ରୀପତିଙ୍କୁ ଯେଉଁ ଘୋର କ୍ଳେଶ,

ଅଦ୍ୟାପି ସ୍ମରିଲେ ତାହା, ହୁଏ ରୋମାଞ୍ଚିତ

ଗାତ୍ର ମୋର, ତେତେବେଳେ ଆର୍ଯ୍ୟପୁତ୍ର ଦେବ

ହଳାୟୁଧପାଣି ରାମ, ଯାଇଣ ସେଠାକୁ

କରିଥିଲେ ରକ୍ଷା ସେହି ଦୁରୁହ ସଙ୍କଟୁ ।

ହେଉଅଛି ଭୟ ମୋର ସେହି ହେତୁ ଦେବି,

କାଳେ ପୂର୍ବକଥା ସ୍ମରି ଦୁର୍ଜ୍ଜନ ଭୂପାଳେ,

ଘଟାନ୍ତି ବିପଦ ଆଜି ପାଇ ଅବସର ।

କହିଲେ ଦ୍ରୌପଦୀ ଦେବୀ ମୃଦୁ ମଧୁସ୍ୱରେ-

ହେଉଅଛ ତୁମ୍ଭେମାନେ କିପାଁ ଆଶଙ୍କିତା ?

ନ ହୁଅନ୍ତି ରୁଷ୍ଟ କୃଷ୍ଣ, ଇତର ସମାନ

କଥାକେ କଥାକେ କେବେ, ରହିଣ ନୀରବ

ଦେଖାଉଅଛନ୍ତି ହରି ପୂର୍ଣ୍ଣ ଉଦାରତା,

ଉଦାରତା ପ୍ରଦର୍ଶନଠାରୁ ଦେବି ! ଆଉ

ଅଳ୍ପତାପେ ଶୁଖେ ସିନା କ୍ଷୁଦ୍ର ଜଳାଶୟ,

ମାତ୍ର ମହାସାଗରର କି ହୁଏ ତହିଁରେ ?

ନନ୍ଦ-ଚାଟ ସନ୍ନିକଟେ ସମ ନିନ୍ଦାସ୍ତୁତି

ସମୟ ବୁଝିଣ କୃଷ୍ଣ, କାଳଜ୍ଞ, ନୀତିଜ୍ଞ,

ଆଚରିବେ ଯଥାକାର୍ଯ୍ୟ, ଦେଖ ସ୍ଥିର ହୋଇ ।

ହେ ସିଦ୍ଧି-ନିଧି ହେରମ୍ଭ ! ଘେନ ମୋ ପ୍ରଣତି,

ଦେବେନ୍ଦ୍ର ମହୁଡ଼ମଣି ଅଟ ତୁମ୍ଭେ ଦେବ !

ପୁଣି ଅଟ ବିଘ୍ନହାରୀ, ଏଣୁ ଯୁକ୍ତକରେ

ଯାଚେ ଦାସ ଏହି ବର ତବ ସନ୍ନିଧାନେ-

ହୋଇ ଦେବ ! ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ, ଦାସେ କୃପା ବହି

ପ୍ରଦାନ ଅଭୟ ପଦ, ବିଘ୍ନ ନାଶ ପୁଣି,

ସିଦ୍ଧିଲାଭ ଅର୍ଥେ, ମୁହିଁ ପୂଜିବି ସେ ପାଦ,

ଭକ୍ତି-ବିଲ୍ୱ ଦଳେ ଆଉ ଆନନ୍ଦ-ମନ୍ଦାରେ ।

ଗ୍ରହିଲ ଲେଖନ ଭାର ଯେ ମହାଗ୍ରନ୍ଥର

ତୁମ୍ଭେ, ମହାସିନ୍ଧୁ ସମ ବେଳାପ୍ରଦେଶରୁ

ତାର, ଘେନି ପେଣ୍ଡୁଳାଏ ମୃର୍ତ୍ତିକା, ତହିଁରେ

ନିର୍ମାଣିବି ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ର ପ୍ରତିମୁର୍ତ୍ତି ମୁହିଁ,

କିନ୍ତୁ ଦେବ, ଉପଯୁକ୍ତ ସାଧନା ଅଭାବେ

ଦରିଦ୍ରର ସୁଖଲାଭ ଅଭିଳାଷ ପ୍ରାୟ

ହେଉଛି ସେ ଆଶା ମୋର ଆଶା ମାତ୍ରେ ସାର,

ସାଧନାର ଉପଯୁକ୍ତ ଶକ୍ତି, ନ ଦେଲେ ତା

ତୁମ୍ଭେ, ପଙ୍ଗୁ ହୋଇ ଗିରି ଲଙ୍ଘିବ କିପରି ?

କର ପ୍ରଭୁ, କୃପାମୟ କୃପା, ଅକିଞ୍ଚନେ ।

ଶିଶୁପାଳ ଆଦେଶରେ ହସ୍ତିନା ନଗରୁ

କଞ୍ଚୁକି ପ୍ରଣଧି ଏକ, ଅନ୍ତଃପୁରଚାରୀ,

ଆସିଥିଲା ଚେଦିରାଜ୍ୟେ ପ୍ରଚାରକରଣେ

ରାଜ-ଆଗମନ ବାର୍ତ୍ତା ପୁରେ, ବହୁ ଦେଶ,

ନଗର, ନବର, ନଦ, ନଦୀ, ବନ, ଗିରି,

ଅତିକ୍ରମି ପଥେ, ଆସି ମିଳିଲା ତ୍ୱରିତେ

ଚେଦିପୁରେ ଦୁତ, ଯହିଁ ହୈମ ସିଂହାସନେ

ବସିଥିଲେ ଚେଦୀଶ୍ୱରୀ ସଙ୍ଗିନୀ ଗହଣେ,

ହୋଇ ଉପସ୍ଥିତ ତହିଁ ସାଷ୍ଟାଙ୍ଗେ ପ୍ରଣମି

ଚାଦୀଶ୍ୱରୀ ପଦପ୍ରାନ୍ତେ, ନିବେଦିଲା ଦୁତ

ଉଭା ହୋଇ ଖଣ୍ଡେ ଦୁରେ, ବିନୀତ ବଚନେ

ଯୁକ୍ତକରେ- ମହାଦେବି ! କ୍ରୀତଦାସ ମୁହିଁ

ଆସିଲି ମୁଁ ରାଜାଦେଶେ ହସ୍ତିନା ନଗରୁ

ରାଜ-ଆଗମନ ବାର୍ତ୍ତା ଦେବାକୁ ସତ୍ତ୍ୱରେ

ସମ୍ବତ୍ସ ଅନ୍ତେ ଦେବି, ଦୁଇ ଦିନ ପରେ

ବିଜେ ହେବେ ନୃପମଣି ପୁରେ ସର୍ବଶୁଭେ,

ଆସିଲି ମୁଁ ଆଗେ ଦେବି ! ଦେବାକୁ ସମ୍ବାଦ,

ଆସୁଛନ୍ତି ପଛେ ନୃପ ଘେନି ଯଜ୍ଞପୂଜା ।

ଚେଦୀଶ୍ୱରୀ ଭଦ୍ରା, ସ୍ୱାମି-ବିରହ-ବିଧୁରା

ଶୁଣି ପତି-ଆଗମନ-ବାର୍ତ୍ତା ବାର୍ତ୍ତାହର

ମୁଖୁଁ, ସଖୀସହ ହେଲେ ପରମହର୍ଷିତା,

ଯଥା ଦ୍ୱଷାମ୍ପତି-ଦୁତୀ ଉଷା ମୁଖୁଁ ଶୁଣି

ପତି-ଆଗମନ-ବାର୍ତ୍ତା ଫୁଲ-କୁଳେଶ୍ୱରୀ

କମଳିନୀ, ହୁଏ ହୃଷ୍ଟା ପ୍ରଭାତ ସମୟେ ।

ଦୁତେ ଚାହିଁ ଭଦ୍ରା ତହୁଁ ଆନନ୍ଦ-ବିହ୍ୱଳେ

ବୋଇଲେ, ରେ ଦୁତ ! ତୁହି ଢ଼ାଳିଲୁ ଯେ ସୁଧା

କଣ୍ଢେ, କର୍ଣ୍ଣ-ରସାୟନ, କି ଦେଇ ତୋଷିବ

ସଂପ୍ରଦାନି ପୁରସ୍କାର ଦୂତେ ଭଦ୍ରା ସତୀ,

ଉଠି ଖରେ ସିଂହାସନୁ ସଙ୍ଗିନୀ ଗହଣେ,

ଆଦେଶିଲେ ଦାସଦାସୀଗଣେ ମଣ୍ଡିବାକୁ

ନଗର, ଚତ୍ୱର, ପୁର, ରାଜପଥ ଆଦି ।

ମହାଦେବୀ ଆଜ୍ଞା ପାଇ ସର୍ବ ପରିଜନେ,

ବିମଣ୍ଡିଲେ ରାଜପୁରୀ ମନୋମତ କରି,

ପୂର୍ବ ଉପଲକ୍ଷେ ଯଥା ଦେବ-ପରିକରେ

ବିମଣ୍ଡନ୍ତି ଦେବଗୃହ ନାନା ଉପଚାରେ ।

ଆଶାତୀତ ପୁରସ୍କାର ପାଇ ଅଯାଚିତେ

ଦୁତବର, ଶତ ଶତ ଭୂମିଷ୍ଠ ପ୍ରଣାମେ

ଜଣାଇଣ କୃତଜ୍ଞତା, ଘେନିଣ ମେଲାଣି

ଚେଦୀଶ୍ୱରୀ ଶ୍ରୀଛାମୁରୁ, ଗଲା ନିଜ ଗୃହେ

ଦେଖି ଦେଖି ବାଟେ ବାଟେ ମାତୃଭୂମି-ଶୋଭା ।

ସମ୍ବତ୍ସର ପରେ ଦେଖି ଜନ୍ମଭୂମି ମୁଖ

ଲଭିଲା ଯେ ମୁଖ, ତାହା ହେବ ନାହିଁ କହି,

ନିରେଖିଲେ ସ୍ନେହମୟୀ ଜନନୀ ବଦନ,

କେ ନ କରେ ହର୍ଷ ଲାଭ ? ହେଉ ପଛେ ଆହା !

ମାତୃଭୂମି ପଙ୍କିଳା ବା ଆବର୍ଜ୍ଜନାମୟୀ,

କିନ୍ତୁ ତାହା ମାତୃଭକ୍ତ ସନ୍ତାନ ନୟନେ

ଆଭାସଇ ଆଭାମୟୀ ଅମରା ୧ ସମାନ ।

ଅତୀବ କୁରୂପା ସୁଦ୍ଧା ହେଲେ ନିଜ ମାତା,

ପୁତ୍ର କି ନ କରେ ତାକୁ ମାତୃ ସମ୍ବୋଧନ,

୧-ଇନ୍ଦ୍ରପୁରୀ

ଅଥବା ଗୌରବ ଭକ୍ତି ? ନୁହେଁ କଦାଚନେ

ସମ୍ଭବ ଏ କଥା, ସାଧୁ ସୁପୁତ୍ର ପକ୍ଷରେ

ସେହୁ ମହାପୂଜନୀୟା, ସ୍ୱର୍ଗୁ ଗରୀୟସୀ ।

ହେଉ ପଛେ କୀଟଯୁକ୍ତ ପୁଣ୍ୟ ତୀର୍ଥଜଳ,

କିଏ ନ କରଇ ତାର ଉଚିତ ସମ୍ମାନ ?

ଜନ୍ମଦାତ୍ରୀ ମାତା, ମାତୃଭୂମି, ମାତୃଭାଷା

ଏ ତିନିଙ୍କ ତହୁଁ ବଳି ଗୁରୁ, ତ୍ରିଭୁବନେ

ନାହିଁ, ଅଟେ ଏହା ଶାସ୍ତ୍ରସିଦ୍ଧ ମହାବାଣୀ,

ବହୁଦିନ, ମାତୃଭାଷା ଶୁଣିଲେ ଶ୍ରବଣେ

ଅକସ୍ମାତ, ଶାନ୍ତିତୃପ୍ତିଦାତ୍ରୀ, ସେ ସମୟେ

ଆହା, ଉଠେ ଯେ ଅପୂର୍ବ ଆନନ୍ଦ-ଲହୁରୀ

ହୃଦୟ-ସାଗରେ, ତାହା ଭୁକ୍ତଭୋଗୀ ବିନା

ଜାଣିବ କେ ଆନ ! ଆହା ! ସେହି ସୁଧାବାଣୀ,

ବିଦେଶୀୟ ଭାଷାନଳ-ବିଦଗଧ-ଶ୍ରବଣେ

ଶମଇ, ବର୍ଣ୍ଣିବି କିବା ତାର ମଧୁରତା ?

ବିଜୟା ୨ ଭକ୍ଷଣ ଶେଷେ ସଲିଳ ପାନର

ମଧୁରତା, ନୁହେଁ ତାକୁ ତିଳେ ତୁଳନୀୟ ।

ମହାମହୋତ୍ସବେ ଆଜି ଚନ୍ଦେଳ ନଗରୀ

ନାଚୁଅଛି ହର୍ଷଭରେ ହୋଇ ବିମଣ୍ଡିତା,

୨-ହରିଡା ୩- ଚେଦିରାଜ୍ୟ

ମନୋମତ ଚାରୁ ନବ ଅଳଙ୍କାର ଘେନି

ସହର୍ଷେ ନାଚଇ ଯଥା ଅବଳା ବାଳିକା,

କିମ୍ବା ଯଥା ବାତାଘାତେ କାନନ-ସୁନ୍ଦରୀ,

ଅବା ପୁଷ୍ପସ୍ତବକିନୀ ନବୀନା ଲତିକା ।

ସୀତା ସଙ୍ଗେ କଲେ ଯେବେ ବାହୁଡ଼ାବିଜୟ

ଆରୋହି ପୁଷ୍ପକ ଯାନେ ଅଯୋଧ୍ୟା ନଗରେ,

ସେ କାଳେ ଅଯୋଧ୍ୟା ଯଥା ଦିବ୍ୟ ଆଭରଣେ

ମଣ୍ଡି, ନିନ୍ଦୁଥିଲା ଧନୀ ସ୍ୱର୍ଗର ଅଳକା,

ଶିଶୁପାଳ ପ୍ରତ୍ୟାଗମ ବାର୍ତ୍ତା ପାଇ ଆଜି

ଖେଳୁଛି ବିବିଧ ଶୋଭା-ତରଙ୍ଗେ ତେସନ

ଚେଦି ରାଜଧାନୀ, ପୂରି ହର୍ଷ କୋଳାହଳେ ।

ସପଲ୍ଲବ ପୁଷ୍ପମାଳା ଝୁରେ ଦ୍ୱାରେ ଦ୍ୱାରେ,

ଜଳପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣକୁମ୍ଭ, ମଙ୍ଗଳସୂଚକ,

ଶୋଭେ ପ୍ରତି ୪ ଅଳିନ୍ଦରେ, ସିନ୍ଦୁରେ ମଣ୍ଡଳ

କଟା ତହିଁ, ଉର୍ଦ୍ଧଦେଶେ ଶୋଭଇ ତାହାର

୪ ଅଳିନ୍ଦ-ପିଣ୍ଡା

ସମକୁଳ ଆମ୍ବଡ଼ାଳ ସହ ନାରିକେଳ,

ନିମ୍ନଦେଶେ ଶୁକ୍ଳଧାନ୍ୟ ହୋଇଅଛି କୁଢ଼ା ।

ଦ୍ୱାର ବେନିପାର୍ଶେ ପୋତା ହୋଇ ରମ୍ଭାତରୁ

ଦେବଦାରୁଦଳେ ମଣ୍ଡି ସୃଜିଛି ତୋରଣ

ପ୍ରଚଣ୍ଡ ପ୍ରତାପଶାଳୀ ଶିଶୁପାଳ ବୀର,

ବିଷ୍ଣୁଅଂଶୁ ଜନ୍ମି ତାର, ବିଷ୍ଣୁ ପରାକ୍ରମ,

ବାହୁବଳେ ଶାସି ଧରା, ନିଷ୍କଣ୍ଟକ ଭାବେ

କରେ ରାଜ୍ୟଭୋଗ, ରମ୍ୟ ନବର ତାହାର

ସୁବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ, ସୁକୌଶଳ ନିର୍ମିତେ ସେ ପୁରୀ ।

ସୁଧା-ଶୁକ୍ଳ ସୌଧମାଳା ମଣ୍ଡଳ ଆକାରେ

ବିରାଜେ, ବଢ଼ିଛି ତାକୁ ଉନ୍ନତ ପ୍ରାଚୀର,

ପ୍ରାଚୀରର ବହିର୍ଭାଗେ ବିସ୍ତୀର୍ଣ୍ଣ ପରିଖା,

ଆହା ! ସେ ନଗରୀ ଶୋଭେ ନୀଳ ନଭସ୍ଥଳେ

ଚନ୍ଦ୍ରର ପରିଧି ମଧ୍ୟେ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଯଥା ।

କେଉଁ ଗୃହ ଚତୁସ୍ତଳ, ପଞ୍ଚତଳ କେହି,

କେହି ସପ୍ତତଳ, ଶିର ତୋଳିଛି ଆକାଶେ

ମେଘମାର୍ଗେ, ମେଘମାନେ ଝୁଣ୍ଟନ୍ତି ତାହାକୁ

ଗତିପଥେ, ଶିରେ ଶୋଭେ ସୁବର୍ଣ୍ଣ କଳଶ ।

ନାଟ୍ୟଶାଳା, କ୍ରୀଡ଼ାଶାଳା, ସଭା, ବାସଗୃହ,

ନାନାରତ୍ନେ, ରତ୍ନହାଣ୍ଡି ମଧ୍ୟେ ରତ୍ନବତି

ଜଳୁଛି ଓହଳି ଘରେ ଘରେ, ରାଜମୋତି-

ଝାମ୍ପି ଝୁଲେ ଗୁନ୍ଥା ହୋଇ ରଙ୍ଗ ପାଟଡ଼ୋରେ ।

ରତ୍ନବେଦି ମଧ୍ୟେ ଶୋଭେ ରତ୍ନସିଂହାସନ,

ଦିବ୍ୟ ଆଭାମୟ, ଆହା ! ଇନ୍ଦ୍ର ଧନୁପ୍ରଭା ।

ପାଛୋଟି ଆଣିବେ ଯାଇ ପ୍ରଧାନ ସଚିବ

ନୃପବରେ, ଥୋକେ ଦୁରୁଁ, ସେଥିପାଇଁ ଆଜି

ଲାଗିଅଛି ସାଜସଜ୍ଜା ମହା ଆଡ଼ମ୍ବରେ,

ଗଜ, ବାଜୀ, ସ୍ୟନ୍ଦନାଦି ଅଗଣିତ ଯାନ

ହେଉଅଛି ଠୁଳ, ସେନାଦଳ ସୁସଜଜ୍ଜିତ

ହୋଇ ବହୁ ଅସ୍ତ୍ରେ ଶସ୍ତ୍ରେ ଉଭା ପଂକ୍ତି ଧରି,

ଅଶ୍ୱାରୋହୀ ସେନାପତି ପ୍ରଚଣ୍ଡ ମୂରତି,

ଧରି ଗଦାବର କରେ, (ଦଣ୍ଡ ହସ୍ତେ ଯଥା

ବିଭୀଷଣ ଯମରାଜ) ସୈନ୍ୟର ଶୃଙ୍ଖଳା

ଦେଉଛନ୍ତି ବାନ୍ଧି, କାହିଁ ଅବା ଖେଳବାଡ଼େ

ବିଦ୍ୟୁଲ୍ଲତା ପ୍ରାୟେ, କାହିଁ ଭୀମକାୟ ମାଲେ

ଧରି ଭୀମଗଦା କରେ, ଆସ୍ଫାଳି ଭୀଷଣେ

ଛାଡ଼ନ୍ତି ଗର୍ଜ୍ଜନ ଘୋର ଯଥା ଗିରିବର-

ସମ କରିବାର ଦଳ ମାତି ମହାୟୁଦ୍ଧେ

ଆସ୍ଫାଳି ଭୀଷଣ ଶୁଣ୍ଢ ଗର୍ଜନ୍ତି ଗମ୍ଭୀରେ ।

ଏହିପରି କେତେ ସ୍ଥାନେ କେତେ ଆୟୋଜନ

ଲାଗିଛି ନଗରେ, ନାହିଁ କଳନା ତାହାର,

ଉତ୍ସବରେ ଉଛୁଳିଛି ଚେଦି-ରାଜଧାନୀ ।

ଅସ୍ତ ହେଲେ ଦିନମଣି ପ୍ରତୀକ-ଅଚଳେ,

ଦିଶିଲା ପଶ୍ଚିମ ଦିଗ ଲୋହିତେ ଛୁରିତ,

ସୁନ୍ଦରୀ ବାରୁଣୀ-ରାଣୀ ରକ୍ତ ଓଷ୍ଠାଧର

ବିସ୍ତାରି ହସିଲା ଯେହ୍ନେ ପୂର୍ବଦିଗେ ଚାହିଁ,

ଭାଷିଣ ଏସନ ବାଣୀ, ଲୋ ପ୍ରାଚୀ-ସୁନ୍ଦରୀ,

ହସୁଥିଲୁ ପରା ତୁହି ପ୍ରାତେ ମୋତେ ଚାହିଁ

ହୋଇ ପତି-ସୁହାଗିନୀ ? କି ଦଶା ତୋହର

ଉପହାସ-ବ୍ୟଞ୍ଜୀ ହାସ୍ୟେ, କାନ୍ଦିଲୁ ତୁ ଏବେ

ଶିଶିର-ଶୋକାଶ୍ରୁ-ସିକ୍ତା ସରୋଜିନୀ ସହ ।

ଅଖଣ୍ଡ ସୁଖ ଏ ଭବେ ନାହିଁ ଲୋ ଭଉଣି,

ଚିରକାଳ ଭାଗ୍ୟେ କାର, ଯହିଁ ଦେଖ ତହିଁ

ସୁଖ ସଙ୍ଗେ ଅଛି ଦୁଃଖ ଜ୍ୟୋତ୍ସା ଛାୟା ପରି ।

ସୁଖ ବୋଲି ଯାକୁ ଭବେ ମଣନ୍ତି ସକଳେ,

ସେ ସିନା ଦୁଃଖର ଅଗ୍ରଦୁତ ? ଆସି ସୁଖ

ନିମିଷକ ପାଇଁ ହାତେ, ଦେଇଯାଏ ସେହୁ

ଆଜୀବନବ୍ୟାପୀ ଦୁଃଖ, ଭାଗ୍ୟ ଘୁରେ ସଦା

ଚକ୍ରନେତ୍ରକ୍ରମେ, କେବେ ଉର୍ଦ୍ଧେ, କେବେ ତଳେ,

ମୁଁ ବି ସ୍ୱାମୀ-ବିରହରେ କାନ୍ଦିବି ତୋପରି

ମୁହୁର୍ତ୍ତକ ପରେ ଆଉ, ଏହିପରି ଭବେ

ଲାଗିଅଛି ସଂଘର୍ଷଣ ହାସ୍ୟ କ୍ରନ୍ଦନର,

ଚିରକାଳ ସମସ୍ତଙ୍କ ଭାଗ୍ୟେ, ଜାଣୁ ଜାଣୁ

ଏହା, କ୍ଷଣସ୍ଥାୟୀ ସୁଖେ ହୋଇଣ ବିଭୋଳ

ଅନ୍ଧକାର ଆଗମନ ଦେଖିଣ ପକ୍ଷୀଏ,

ଫେରି ଆସି ଦିଗନ୍ତରୁ, ବସିଲେ କୁଲାୟେ

ନୀରବେ, ନିସ୍ତବଧେ, ଯଥା ଘୋଟିଲେ କଳଙ୍କ

କୁଳେ, ପୋତି ଲଜ୍ଜାବଶେ ମସ୍ତକ ତଳକୁ,

ହୋଇ ନିରୁପାୟ, ଧୀର ଧାର୍ମିକ ସୁଜନେ

ହୁଅନ୍ତି ନୀରବ, ମଣି ମର୍ମେ ମହାକ୍ଳେଶ ।

ସନ୍ଧ୍ୟାଦୁତ ଶିବାଧ୍ୱନି ଶୁଭିଲା ଚୌଦିଗେ

ଆସିଲା ରଜନୀ-ରାଣୀ ତାରାହାରାବଳୀ

ପିନ୍ଧି ଗଳେ. ହେଲା କ୍ରମେ ଅନ୍ଧକାର ଘନ,

ଗୋଳାଇଲେ ତୈଳେ କାଳୀ ହୁଏ ଯଥା ଘନ ।

ଆରାତ୍ରିକ ଶଙ୍ଖ-ଘଣ୍ଟା ବାଜେ ଦେବାଳୟେ,

ଗୃହଲକ୍ଷ୍ମୀ ଗୃହିଣୀଏ ଜାଳି ସନ୍ଧ୍ୟାବତୀ

ତୁଳସୀ-ଚଉଁରା ପାଶେ କଲେ ସମର୍ପଣ ।

ଭୂ-ସୁରେ * ଗାୟିତ୍ରି ଜପି ଜପି ଶୁଦ୍ଧମନେ

କଲେ ସନ୍ଧ୍ୟା ଉପାସନା, ଆନ ଧର୍ମପ୍ରାଣ

*-ଭୁସୁଲ-ବ୍ରାହ୍ମଣ

କେହି କରେ ଗୀତାପାଠ, କେହି ଭାଗବତ

ଅଧ୍ୟୟନ, ପଢେ କାହି ଟୀକା-ରାମାୟଣ,

ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ସହସ୍ର ନାମ ପାଠ କରେ କେହୁ,

କେହୁ ଗୁଣେ ଚଣ୍ଡୀ, କେହି ଅବା ମାଳି ଧରି

ଜପେ ଇଷ୍ଟ ଦେବନାମ,: ତନ୍ମୟ ଚିତ୍ତରେ ।

ଭୂତଧାତ୍ରୀ ଧରିତ୍ରୀର ସ୍ୱରାଶି ଚକ୍ରରେ,

ଅନ୍ଧାରକୁ କୁଗ୍ରହର ଅଧିଷ୍ଠାନ ମଣି,

ଶାନ୍ତି ଅର୍ଥେ ତାର, ସର୍ବ ନାଗରିକଗଣେ

ସନ୍ଧ୍ୟାଛଳେ କରନ୍ତି କି ଦେବଦେବୀ ସ୍ତୁତି ?

ଅନ୍ଧାର-କାଳିମାରାଶି ଘୋଟି ଚଉଦିଗେ

କଲା ସୃଷ୍ଟି ଏକାକାର, କିନ୍ତୁ ରାଜପୁରେ

ପ୍ରବେଶର ଅଧିକାର ନାହିଁ ଆଜି ତାର

ଭାବୀ ରାଜ-ଆଗମନ ମହୋତ୍ସବେ ଆଜି

ଭାସୁଛି ଆଲୋକମାଳେ ଚନ୍ଦେକ ନଗରୀ,

(ଭାସଇ ଆଲୋକେ ଯଥା ସଷ୍ଟି ମହାଳୟେ)

ଅବହେଳେ ଅନ୍ଧକାରେ ଦେଇ ଦୁରେ ତଡି ।

ବିନା ମେଘେ ନଭୋଦେଶେ ବିଜୁଳି, ହାବେଳୀ ।

କୃଷ୍ଣପକ୍ଷ ନିଶି, କେତେ କ୍ଷଣ ପରେ ନଭେ

ଉଇଁଲେ କୈରବ-ଶୁକ୍ଳ କୈରବ-ବାନ୍ଧବ,

ବିଧୁ-ବଧୁ କୁମୁଦିନୀ ହସିଲା ଉଜ୍ଜ୍ୱଳେ-

(ଦୁଃଖ ପରେ ସୁଖ ହାସ୍ୟ ଅତୁଳିତ ଭବେ)

ମୁଞ୍ଚି ଆନନ୍ଦାଶ୍ରୁ ରୁପ ଶିଶିର-କଣିକା ।

କେବଳ ଦୁଃଖର ଚିହ୍ନ ନୁହେଁ ଅଶ୍ରୁ-କଣା,

ମହାଦୁଃଖେ ଫିଟିଯାଏ ଯଥା ଝର ଚାର,

ଫିଟେ ତଥା ମହାସୁଖେ, ପ୍ରକୃତି ନିୟମେ ।

ଚନ୍ଦ୍ରିକା-ପୀୟୁଷ ପାୟୀ ଚକୋର ଦମ୍ପତି,

ଦେଖି ଚନ୍ଦ୍ରୋଦୟ ନଭେ ରଟିଲେ ହରଷେ,

ଭୁଲିଯାଇ ସୁଧାପାନେ ବିରହ ଯାତନା ।

ସୁଧାକର-କର-ନୀରେ ଅବଗାହି ସୌଧେ

ଦିଶିଲେ ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ, ଜ୍ୟୋସ୍ନା । ତେଜେ ସୌଧତେଜ

ହୋଇ ମିଶାମିଶି ବହେ ରମଣୀୟ ଶୋଭା,

ସୌଧତେଜେଜ୍ୟୋତ୍ସାକିମ୍ବାଜ୍ୟୋତ୍ସାତେଜେସୌଧ

ଯେସନ ସୁନ୍ଦରୀ ନାରୀ ଅଙ୍ଗ ଅଳଙ୍କାର,

କାହା ଯୋଗେ କିଏ ଶୋଭେ ହୁଏ ନାହିଁ ଜାଣି ।

ଅନ୍ତଃପୁରେ ଭଦ୍ରାଦେବୀ ରତ୍ନପଲଙ୍କରେ

ଉପବିଷ୍ଟା, ଆଭାମୟ ଚାରୁ ଆଭରଣେ,

ଭାସ୍କର ବସନେ, ( ଗଢ଼ା ଦିବ୍ୟ ଉପାଦାନେ )

ଶୋଭେ ବରାଙ୍ଗ ତାଙ୍କର, ପ୍ରଭା-ପୁରେ ଗୃହ

ଉଦ୍ଭାସିତ, ଦେବୀ କିମ୍ବା ମାନବୀ ସେ ଧନୀ

ନ ଥିଲେ ପଲକ ଛାୟା ନ ହୁଅନ୍ତି ବାରି ।

ପ୍ରିୟମ୍ବଦା ସଖୀବୃନ୍ଦ, କମଳା, ବିମଳା,

ସୁଶୀଳା, ପ୍ରମୀଳା ଆଦି ଅନିନ୍ଦ୍ୟା ସୁନ୍ଦରୀ

ବସିଛନ୍ତି ଯୋଗ୍ୟାସନେ, ପରିବାରୀଦଳେ

୧-ଦେବତାମାନଙ୍କର ଛାୟା ନାହିଁ

ଏବଂ ଚକ୍ଷୁର ପଲକ ପଡ଼େ ନାହିଁ ।

ଧରି ଝରୀ, କରଙ୍କାଦି ହୋଇଛନ୍ତି ଉଭା,

କେହି ରତ ଚାମର ବା ବ୍ୟଜନୀ ବ୍ୟଜନେ ।

ବ୍ୟଜନୀ-ବ୍ୟଜନ ଛଳେ ସଜନୀନିକରେ

ଉଡ଼ାନ୍ତି କି ଜୟଧ୍ୱଜା ଚକ୍ରବର୍ତ୍ତୀପଣେ

ସହାସ୍ୟ ଚୁଚିର ମୁଖ ହୁଏ ଆନ୍ଦୋଳିତ,

ମୃଦୁ ବତାଘାତେ ଯଥା ସରୋଜିନୀକୁଳ ।

ବାଜୁଛି ମଧୁର ବାଦ୍ୟ, ବୀଣାଜିଣା ସ୍ୱରେ

ବାସବ-ମୋହିନୀ ଦେବୀ ବାସବୀ ସମ୍ମୁଖେ

ନୃତ୍ୟଗୀତେ ରତ ଥାନ୍ତି ଅପସରାନିକର ।

ଶୁଣୁଛନ୍ତି ଗୀତ ରାଣୀ, ତଦ୍ଗତମାନସେ

ହୋଇ ଭାବେ ଭୋଳ, ଧନ୍ୟ ସଙ୍ଗୀତ ମହିମା !

ନୁହେଁ ବଶୀଭୂତ କିଏ ତହିଁ ? ଜାଙ୍ଗଳିକେ ୨

ଗାଇ ପଦ୍ମତୋଳା ଗୀତ କରନ୍ତି ବାହାର

ବିଲୁ ସର୍ପେ ଅବହେଳେ, ମୃଗୟୁମଣ୍ଡଳୀ,

ଆକର୍ଷନ୍ତି ମୃଗ ମନ ମୁରଲୀ ସ୍ୱପ୍ନରେ ।

୨-ସାପୁଆ କେଳା

ଏହିପରି ଆମୋଦରେ ହୋଇଲା ବିସ୍ତର

ରାତ୍ରି, ରାଣୀ ଖରେ ଉଠି ବଢ଼ାଇ ମଣୋହି

ପହୁଡିଲେ ରତ୍ନ-ଖଚୀ ଗଜଦନ୍ତ ଖଟେ ।

କିନ୍ତୁ ହେଲା ନାହିଁ ନିଦ୍ରା, ଗୁରୁ ଦୁଃଖେ ଅତି

ଶର୍ଯ୍ୟାରେ ପଡିଣ ରାଣୀ କେତେବେଳେ ଯାଏଁ

ଦେଖିଲେ ଭବିଷ୍ୟ ସୁଖ ଜାଗ୍ରତ ସ୍ୱପନ

କେତେ, ଅଙ୍କିଗଲେ କେତେ ଶୁନ୍ୟ କଳ୍ପନାର-

ଚାରୁଚିତ୍ର, ସମ୍ବତ୍ସର ବିରହାନ୍ତେ କାଲି

ଅଥବା ପରଶ୍ୱ ହେବ ପୁନଃ ସମ୍ମିଳନ

ସ୍ୱାମିସହ-ଏ ଆନନ୍ଦ ଦେଇଅଛି ଆଜି

ଘଉଡ଼ାଇ ରାଣୀଙ୍କର ନେତ୍ରୁ ନିଦ୍ରା ଆହା !

ବିଚ୍ଛେଦାନ୍ତେ ମିଳନର ସୁଖ କି ମଧୁର ।

ସୁନ୍ଦରୀକିରୀଟ-ଭୁଷା ଶିଶୁପାଳ-ଯୋଷା

ଭଦ୍ରା, ନିଦ୍ରା ଅଭାବରୁ ଏକ ରଜନୀକୁ

ମଣିଲେ ସୁଦୀର୍ଘ ସାତ ରଜନୀ ସମାନ,

ସୁଖରାତ୍ରି ଦୁଃଖରାତ୍ରି ଦୁହେଁ ଅତି ବଡ଼,

ଦୁଃଖଠାରୁ ଗୁରୁତର ସୁଖର ଯନ୍ତ୍ରଣା ।

ହୋଇଲା ରଜନୀ ଆସି ତୃତୀୟ ପ୍ରହର,

କୃତ୍ତିକା-ତାରକାପୁଞ୍ଜ ପଡିଲେଣି ଗଡି

ହେଲେଣି ଉତ୍ତରମୁଖୀ, ଗାଢ଼ୁ ଗାଢ଼ତର

ହେଲା ନିଶି-ନୀରବତା, ଏମନ୍ତ ସମୟେ

ଘାରିଲା ରାଣୀଙ୍କ ନେତ୍ରେ, ବିରାମଦାୟିନୀ

ବାହ୍ୟଜ୍ଞାନବିଲୋପିନୀ ନିଦ୍ରା, ସଙ୍ଗେ ଘେନି

ସ୍ୱପ୍ନଦେବୀ-ଚିରପ୍ରିୟ ସହଚରୀ ତାର,

ଦେଖିଲେ ସ୍ୱପନ ରାଣୀ, ଅଦ୍ଭୁତ ଏସନ,

ଉପସ୍ଥିତ ହୋଇ ରାଜା, ହୋଇଛନ୍ତି ବିଜେ

ରମ୍ୟ ରତ୍ନସିଂହାସନେ, ରାଣୀଙ୍କ ସହିତେ,

ପରଷ୍ପର ସମ୍ଭାଷଣେ ପରଷ୍ପର ହୃଦୁ

ବିଚ୍ଛେଦ-ଅନଳ ଶାନ୍ତି ଲିଭିଲା ବହନ,

ଶମେ ଯଥା ଘନଜଳେ ବନେ ଦାବାନଳ ।

ଲାଗିଅଛି ବେନିଙ୍କର ନାନାବିଧ କଥା,

ସୁଖ, ଦୁଃଖ, ପରିହାସ, ନବ ପୁରାତନ

କଥା, ଯାର ଯେତେ ଥିଲା ବର୍ଷକଯାକର ।

ଦୀର୍ଘକାୟ, ଭୟଙ୍କରବେଶୀ ଚଢ଼ ଏକ

ଗିରିଚୂଡ଼ାସମ ଦୀର୍ଘ-ବିଷାଣ ମହିଷେ,

ଆସୁଅଛି ତ୍ୱରା, ରାଜରାଣୀଙ୍କ ଆଡ଼କୁ ।

ଏକ ହସ୍ତେ ଭୀମ ଗଦା, ତାଳତରୁ ସମ,

ଭୀଷଣ ପ୍ରକାଣ୍ଡ ଅସି ଧୃତ ଆନ କରେ ।

ବିଶାଳ ମସ୍ତକୋପରି ବିଶାଳ ଉଷ୍ଣୀଷ

ରକ୍ତବର୍ଣ୍ଣ ଡ଼ୋଳା ତହୁଁ ଖରେ ଘୂରେ, ଯଥା

ଘୂରଇ ଚାଳନୀ, ଶସ୍ୟ ଚାଳନ ସମୟେ ।

ଗହ୍ୱର ସଦୃଶ ମୁଖେ ବିକଟ ଦଶନ

ତୀକ୍ଷ୍ମ ଲୌହବିଦା ପରି, ବହେ ଖରଶ୍ୱାସ

ନାସାରନ୍ଧ୍ର ପଥେ, ଯଥା ପ୍ରଖର ପବନ,

ସେ ପବନେ, ତାର ଗତିପଥବତ୍ତୀ ତରୁ-

ରାଜି, ଭାଙ୍ଗି ମଡ଼ମଡ଼େ, ଉଡ଼େ ନଭୋଦେଶେ,

ଭୀମ ପ୍ରଭଞ୍ଜନେ ଯଥା । ଆଜାନୁଲମ୍ୱିତ

ଶ୍ମଶ୍ରୂ, ଘନକୃଷ୍ଣବର୍ଣ୍ଣ, ମୁଖ ମେଲି ଯେବେ

ଅଟ ତୁମ୍ଭେ ଯେଣୁ ଦେବ ସାହିତ୍ୟ-ରସିକ,

ତେଣୁ ଆମନ୍ତ୍ରିଲି ଅଗ୍ରେ ସାଦରେ ବିନୟେ

ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ, ହେ କାବ୍ୟ-ବନ-କଳକଣ୍ଠ-ପିକ !

ଶୁଣ ଏ ଗୀତିକା ମୋର ଦିବ୍ୟ ଅବଧାନେ ।

ତବ ଯୋଗ୍ୟ ଉପାୟନ ଏ ନଗଣ୍ୟ ଗୀତ

ନୁହେଁ ସତ୍ୟ, କିନ୍ତୁ ଦେବ ! ଶୁଣିଅଛି ମୁହିଁ,

ଦୀନ-ଭକ୍ତି-ଦତ୍ତ-ଦ୍ରବ୍ୟ, ଅକିଞ୍ଚିତକର

ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା, ମହାଜନେ ଗ୍ରହନ୍ତି ସାଦରେ

ତାହା, ଭକ୍ତିଦତ୍ତ ବୋଲି ସିନା ବନମାଳୀ,

ଭୁଞ୍ଜିଲେ ବିଦୂର ଗଅହେ ଶାକାନ୍ନ ସାଗ୍ରହେ !

କି ନ ମିଳେ ତ୍ରିଲୋଚନେ ?-ତ୍ରିଲୋକ ଈଶ୍ୱର,

କିନ୍ତୁ ଭକ୍ତ-ଭକ୍ତି-ଦତ୍ତ ଧୁତୁରା, ଗଇଛେ

ଗ୍ରହନ୍ତି ସନ୍ତୋଷ ସେହୁ, ରୂପଗନ୍ଧହୀନ ।

ଏଣୁ ତେଜି ମନୁ ଭୀତି ଆହ୍ୱାନିଲି ନୃପ !

ଶ୍ରୀଛାମୁଙ୍କୁ, ଆଜ୍ଞା ହେଉ ଶୁଣିବାକୁ ଏବେ ।

ଯୋଗଜନ୍ମା ରାଜା ତୁମ୍ଭେ, ରମା, ବୀଣାପାଣି,

ବରିଛନ୍ତି ସମଭାବେ ଶ୍ରୀଛାମୁଙ୍କୁ, ତେଜି

ସପତ୍ନୀ-ବିଦ୍ୱେଷ ସଦା ! ପ୍ରଜାପାଳନର

ଗୁରୁଭାର ଅଛି ଶିରେ, ନାଟକ-ଲେଖକ-

ରୂପେ, ଲିପ୍ତ ଅଛ ସଦା ସମାଜ-ସଂସ୍କାରେ,

ହିନ୍ଦୀଭାଷାପ୍ଳାବୀ ରାଜ୍ୟେ କରି ସୁଦ୍ଧା ବାସ,

ଆବାଲ୍ୟରୁ ମନପ୍ରାଣ ଦେଇଅଛି ଢାଳି

ମାତୃଭାଷା ସେବାବ୍ରତେ, ଯେଣୁ କର୍ମବୀର

ତୁମ୍ଭେ, ତେଣୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି ଉତ୍କଳ ଜନନୀ

ତୁମ୍ଭରି ଆଡ଼କୁ, ଆହା ! ଆତୁର ନେତ୍ରରେ,

ଅର୍ପେ ସିନା କର୍ମ ମାତା କର୍ମକ୍ଷମ ସୁତେ ।

ପ୍ରତିଷ୍ଠା-ପ୍ରୟାସୀ ତୁମ୍ଭେ ନୁହଁ ନରଦେବ !

କିନ୍ତୁ ବଳେ ବଳେ ଆସି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ତୁମ୍ଭଙ୍କୁ

ଧରୁଅଛି ଦୃଢ଼େ, ଯଥା ପାଦପେ ଲତିକା ।

ପାଷାଣ୍ଡ-ଦଳନ ଲୀଳା କୃଷ୍ଣଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର

ଶୁଣ ନରନାହା ! ତାହା ଅବହିତ ମନେ ।

ତୁମ୍ଭେ ସୁଦ୍ଧା ଶୁଣ ଆହେ ରାଜଧର୍ମୀ-ରାଜା,

ସୁରଙ୍ଗୀ-ଧରଣୀପାଳ ଗୁଣ-ବିଚକ୍ଷଣ,

ସ୍ୱଚ୍ଛ-ଶୁକ୍ଳ ସୁଶୀତଳ ପବିତ୍ର ସଲିଳା-

ବାହୁଦା ୧ ପ୍ରତୀରବାସୀ ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ ସମ

ଦେବ ଚନ୍ଦ୍ରଚୂଡ଼ାମଣି ! ଆମନ୍ତ୍ରିଲି ମୁହିଁ

କରଯୋଡ଼େ, ଯେଣୁ ତୁମ୍ଭେ ଉପଯୁକ୍ତ ଶ୍ରୋତା ।

୧- ବାହୁଦା-ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲାର ଇଚ୍ଛାପୁରସ୍ଥ ନଦୀ ।

ରୂପ-ରସ-ଗନ୍ଧହୀନ କଦଳୀ ପଟୁକା,

କୁସୁମ ପରଶେ ଯଥା ଲମ୍ୱେ ଦେବଗଳେ,

ତଥା ଏ ଗୀତିକା ମୋର କବିତା ଚାତୁରୀ,-

ରସଭାବ-ହୀନ ଶୁଷ୍କ ହେଲେ ସୁଦ୍ଧା, ତହିଁ

ରସରାଜ ରାସେଶ୍ୱର ହରିଙ୍କର ରସ

ଥିବାରୁ ବର୍ଣ୍ଣିତ, ତାହା ଶୁଣିବା ଉଚିତ ।

ମୁନୀନ୍ଦ୍ର-ବାଦରାୟଣି-ବେଦ-ପୂତ-ମୁଖ-

ବିନିଃସୃତ, ମୋକ୍ଷପ୍ରଦ ମହାଭାରତୀର

କି ବର୍ଣ୍ଣିବି ନରବର ଛାମୁଙ୍କ ସୁଗୁଣ ?

ନବ-ହର୍ମ୍ୟ ଉପକଣ୍ଠେ ବହଇ ବାହୁଦା,

ଦେଖି ତାହା ଭାବେ ମୁହିଁ ମାନସେ ଏସନ,-

ବହୁଛି କି ଛାମୁଙ୍କର ଶୁଭ୍ର ଯଶୋରାଶି

ସ୍ରୋତରୂପେ ? ଗାଇ ତବ ବିଜୟ-ଗୀତିକା

ହର୍ଷ କଳକଳ ସ୍ୱରେ । ଗୀତେ ଅବଧାନ

ହେଉ ନରମଣି ! ମୋର ଏତିକି ମାଗୁଣି ।

ଅଧିକେ ବିଳମ୍ୱ ନାହିଁ ପାହିବାକୁ ରାତି,

ଦିଶିଲେଣି ଚନ୍ଦ୍ରସହ ତାରାଗଣେ ଫିକା,

ଯଥା ପର୍ଯ୍ୟୁଷିତ ପୁଷ୍ପ, ଫିକା ଦୀପଶିଖା,

ବହେ ଶୀତ ସମୀରଣ ରଣରଣ ସ୍ୱନେ ।

ଉଠିଲା ପ୍ରଭାତୀ-ପୂତ ସଙ୍ଗୀତର ଧ୍ୱନି

ଭକ୍ତକଣ୍ଠୁ- ଉଠ ଉଠ ପାହିଲା ରଜନୀ

ହେ ରଘୁମଣି, ଆହା, କି ଲଳିତ ମଧୁର !

କୋମଳ କାକଳି ଛଳେ ଗାଇଲେ ପକ୍ଷୀଏ

କ୍ରମେ କ୍ରମେ, ପ୍ରାଚୀନଭେ ଦେଖାଦେଲେ ରବି,

ଚାରୁ ହିଙ୍ଗୁଳିତ ଛବି, ଆହା ! ସେ କି ଶୋଭା

ପ୍ରାଚୀ-ଦିଗ୍ବାରଣ-ବଧୂ କରିଛି ପ୍ରସବ

ଆରକ୍ତ ପେଣ୍ଡୁଳାଟିଏ ? ବିଞ୍ଚଇ କି କାନେ

ଶବକ ଲାଭାର୍ଥେ ତାକୁ ? ସେହି ବାୟୁସ୍ରୋତ

ଦିଗ୍ଦନ୍ତୀ କପୋଳୁ ହରି ପରିମଳ ମଦ

ଆସଇ କି ପ୍ରାତେ ବହି ଧୀରେ ଚାରିଆଡ଼େ ?

ପୌରନ୍ଦରୀ ତଟେ ଗଜା-ବଉଦ ଉପରେ

ପଡ଼ି ବାଳରବି-କର, ସୃଜଇ ରୁଚିର-

ସ୍ୱର୍ଣ୍ଣ ବିମାନର ଶୋଭା, ଯଥା ରବିଙ୍କର

ହିରଣ୍ମୟ ରଥ, ମାଘ ଶୁକ୍ଳ ସପ୍ତମୀରେ

ରାଜେ ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା ତୀର୍ଥେ-ମହୋଦଧି କୂଳେ ।

ଯଥାକାଳେ ଶଯ୍ୟା ତେଜି ଭଦ୍ରା ସୁକୁମାରୀ,

ସାରି ପ୍ରାତଃକୃତ୍ୟ ଅତି ସଂକ୍ଷେପେ ସତ୍ୱର

ବିଜେ କଲେ ଭଦ୍ରାସନେ, ଏମନ୍ତ ସମୟେ

ବିମଳା ବିମଳ-ଦେହା, ସୁ-ଶୀଳା ସୁଶୀଳା,

ପ୍ରିୟମ୍ୱଦା ପ୍ରମୀଳାଦି ଉପସ୍ଥିତ ଆସି,

ସେମାନଙ୍କ ମୁଖେ ଆଜି ଧରୁ ନାହିଁ ହାସ,

ଉଛୁଳିଣ ତାହା ଆହା ! ଦେଇଛି ବୁଡ଼ାଇ

ଓଷ୍ଠାଧର ବେନି, ଯେଣୁ ଆସିଥିଲେ କେତେ

ଫନ୍ଦା ଫାନ୍ଦି, ରାଣୀଙ୍କର ଆନନ୍ଦ ସହିତେ

ଯିବେ ମିଶି କ୍ଷୀର ନୀର ପରି, ଦୀନଜନେ

ବାଣ୍ଟିବେ ବଧାଇ, ବସ୍ତ୍ର ଅଳଙ୍କାର ଆଦି,

ଛଳିବେ ରାଣୀଙ୍କୁ ପରିହାସେ, ଆସିଥିଲେ

ଏହିପରି ନାନାଭାବ ମନାସି ମାନସେ ।

କିନ୍ତୁ ଯାହା କଳ୍ପିଯାଏ ମନ, ତାହା ସବୁ

ହୁଏ ନାହିଁ ପରିଣତ କାର୍ଯ୍ୟେ, ସବୁବେଳେ,

ଆଶା ମନୁଷ୍ୟର, କିନ୍ତୁ ତାର ସଫଳତା

ବିଶ୍ୱ-ବିଧାତାଙ୍କ ହସ୍ତେ, ଏହା ସତ୍ୟ, ଧ୍ରୁବ ।

ଦୃଢ଼ ବନ୍ଧ ଲଭି ଯଥା ନିମ୍ନଗାମୀ ସ୍ରୋତ

ଦେଖି, ସଖୀଙ୍କର ହର୍ଷ ପଡ଼ିଲା ମଉଳି ।

କିନ୍ତୁ ନ ପାରିଣ ଜାଣି ଦୁଃଖର କାରଣ

ରାଣୀଙ୍କର କିଛି, ସର୍ବେ ସଂଶୟ-ଦୋଳାରେ

ପଡ଼ି ହେଲେ ଦୋଳି, ତାହା ପଚାରିବା ପାଇଁ

ନ ହେଲା ସାହାସ କାର ରାଣୀଙ୍କୁ, ସକଳେ

ନୀରବେ ବସିଲେ ଯାଇ ଯଥାଯୋଗ୍ୟ ସ୍ଥାନେ ।

କେତେ କ୍ଷଣ ପରେ ତହୁଁ କୋମଳଭାଷିଣୀ

କମଳା, କହିଲା ଧୀରେ ରାଣୀଙ୍କୁ ସମ୍ୱୋଧି,-

ମହାଦେବି ! କ୍ଷମା ଆଜ୍ଞା ହେଉ, ଏ ଅଧୀନା

ପଚାରିବ କଥା ଏକ, ଖଞ୍ଜନ-ନୟନେ !

କିପାଇଁ ବିମର୍ଷ ଚିହ୍ନ ଶ୍ରୀମୁଖ-ମଣ୍ଡଳେ ?

ଉତ୍ତରିଲେ ଭଦ୍ରାରାଣୀ- କି କହିବି ସଖି !

ରଜନୀର ଶେଷଯାମେ କାଲି, ଦେଖି ଏକ

କୁସ୍ୱପ୍ନ, ହେଉଛି ଘାଣ୍ଟି ହୃଦୟ ମୋହର ।

ଏହା ଭାଷି ସେ ସ୍ୱପ୍ନର ଆମୂଳ ଘଟନା

ସ୍ୱକୀୟ ଅଭ୍ୟସ୍ତ ବିଦ୍ୟା କହେ ଗୁରୁଆଗେ ।

ରାଣୀଙ୍କର ରାତ୍ରି-ଦୃଷ୍ଟ ସ୍ୱପନ ବିଷୟ

ବରାଙ୍ଗୀ କମଳା, ଶୁଣି ବୋଇଲା ସସ୍ମିତେ,-

କି ନ ଜାଣ ଦେବି ! ସର୍ବଶାସ୍ତ୍ର-ସୁପ୍ରବୀଣା,

ଏ ଛାର କଥାକୁ ଏତେ ଭାବନା କିପାଇଁ ?

ଛାୟାରେ ଆରୋପ ରୂପ ଯଥା ଅସମ୍ଭବ,

ସ୍ୱପ୍ନରେ ସତ୍ୟତାରୋପ ସୁଦ୍ଧା ସେହିପରି

ବୃଥା, ସ୍ୱପ୍ନ ଅଟେ ଖାଲି ଭ୍ରାନ୍ତି ଇନ୍ଦ୍ରଜାଲ ।

ବୋଇଲା ବିମଳା ସଖୀ ବିମଳସ୍ୱଭାବା,-

ଚେଦୀଶ୍ୱରି ! ଜାଣୁ ଜାଣୁ ତୁମ୍ଭେ ଚେଦୀଶ୍ୱର

ପରାକ୍ରମ, ଭାବ କିପାଁ ଅନ୍ୟଥା ତାହାର

ବାତୁଳାଣୀ ପ୍ରାୟ ? ପଡ଼ି ଅକାରଣ ଭ୍ରମେ,

କେ ଅଛି ଏମନ୍ତ ଭବେ, ଧରଷିବ ଯେହୁ

ନୃପସିଂହ ଚେଦୀଶ୍ୱରେ ? ଦେବି ! ଛାଡ଼ ବୃଥା

ଚିନ୍ତା । ତହୁଁ ଚାରୁଶୀଳା ସୁଶୀଳା ସୁନ୍ଦରୀ,

ଶୁଣିଛି ମୁଁ ଲୋକମୁଖେ, ସ୍ୱପନର ଫଳ

ହୁଏ ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିପରୀତ, ଦେଖିଲେ ଘରକୁ,

ଘଟଇ ପରକୁ ତାହା, ଅତଏବ ରାଣି !

ତୁମ୍ଭ ସ୍ୱପ୍ନଫଳେ ଯିବ ଶତ୍ରୁ ତବ ନାଶ ।

ବୋଇଲା ପ୍ରମୀଳା ଶେଷେ, ପ୍ରଳମ୍ୱକୁନ୍ତଳା,-

ସୁଶୀଳା ସଜନୀ କଥା ଅଟେ ନିଶ୍ଚେ ସତ,

ଭୋଗିଛି ଦେହକେ ମୁହିଁ, ଥରେ ଏହିପରି,-

ଦିନେ ନିଶିଯୋଗେ ମୁହିଁ ଦେଖିଲି ସ୍ୱପନେ,